O. T. Alyaviya, s h. Q. Q o d ir o V, A. N. Q o d ir o V, s h. H. H a m r o q u L o V, E. H. H a u L o V

Limfa  sistemasining  vazifalari.
  Limfa  sistem asiníng  asosiy  vazifalaridan 
interstitsiona! bo'shliqdagi oqsillar, elektrolitlar va suvni qonga qaytarishdan iborat. 
Birkunda limfa tarkibida kapillarlarga filtrlangan  ! 00 groqsil interstitsial bo'shliqdan 
qonga  qaytariladi.  Ovqat  hazm  qilish  kanali  orqali  so‘ri!gan  ko'proq  moddalar, 
birinchi o‘rindayog‘lar limfa sistemasi orqali tashiladi. Yuqori molekulali fermentlar, 
ayniqsa gistaminaza va tipaza qonga asosan limfa sistem asi orqali tushadi.  Limfa 
sistemasi qon ketgan joydan qon oqishi to‘xtagandan so‘ng eritrotsitlami chiqarib 
yuboruvchi, bundan tashqari to ‘qimalarga tushgan bakteriyalam i zararsizlantirish 
va  chiqarib  tashlash  vazifasini  bajaradi.  Limfa  sistem asi  limfotsítlami,  hamda 
immunitetning  asosiy  omillarini  ishlab  chiqarish  va  tashíshini  amalga  oshiradi. 
Biror bir yuqumli  kasalltk  paydo bo‘lsa,  limfa tugunlari  bakteriya va toksinlami 
ushlab  qolishi  hisobiga  yallig‘lanadi.  Infeksiya  yuqqan  p o 'stlo q   m oddasida 
joylashgan filtratsion sistema yordamida sterillanadi.
Hozirgi kunda tibbiyotning eng yosh yangi bo‘limi bo ‘lmish, endolimfoterapiya 
keng ko'lam da samarali  natijalar bermoqda.  D orivor m oddalar limfa sistemasiga 
yuborilmoqda. Limfotrop terapiya davolashda q o ‘Ilani!moqda.
V III
N A FA S  F I Z I O L O G I Y A S I
N afas- murakkab jarayonlar yig‘indisi bo‘lib, organizmni kislorod bilan ta’minlab 
karbonat angídridini chiqarishdan iborat.
Barcha  tirik  mavjudotlar  hayot  faoliyati  davom ida  energiya  sarflab  turadi. 
Energiya esa energiyaga  boy  moddalam ing  fermentativ  parchalantshi  natijasida 
hosil bo‘!adi. Sarflangan energiya o ‘mini to ‘ldirib turish kerak.  Bu esa murakkab 
jarayon,  biologik  oksidlanish  hisobiga  sodir b o ‘ladi  va  energiya  ajralishi  bilan 
kechadi. Oksidlanish jarayonida kislorod ishtirok etsa * aerob, kislorodsiz ketsa- 
anaerob nafas olish deb ataladi. Barcha umurtqali hayvonlar uchun xos holat aerob 
nafas olishdir. Bu jarayon hujayralar mitoxondriyalarida kechadi.
Inson  va o 4pka tipida  nafas  oluvchi hayvonlarda  nafas quyidagi jarayonlam i 
o ‘z ichiga oladi:  1) tashqi nafas (tashqi muhit bilan o ‘pka alveolalari orasida havo 
almashinuvi): 2) o'pkada gazlar almashinuvi (o 'p k a alveolalari bilan  kichik qon 
aylanish doirasi o'rtasida gaz almashinuvi); 3) gazlam ing qonda tashilishi; 4 ) qon 
b ila n   t o ‘qim a  o ra s id a   g a z la r  a lm a sh in u v i;  5 )  t o ‘q im a   n a fasi  (h u ja y ra  
mitoxondriyalaridagi biologik oksidlanish).
T ashqi  nafas.  Nafas  muskullari  va o lpka  veptilyatsiyasi  (havo almashinuvi) 
ko‘krak qafasi hajmining ritmik, bir me’yorda o‘zgarishi hisobiga amalga oshiriladi.
245
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Ko‘krak qafasi hajm ining ortishi nafas olish- 
inspiratsiya
,  kichrayishi esa -nafas 
chiqarish- 
ekspiratsiya
 deyiladi. Bu har ¡kkalajarayon nafas sikli deyiladi. Nafas 
olganda atmosfera havosi nafas yoMIari orqali o ‘pka alveolalariga kiradi, chiqarganda 
esa uning bir qismi tashqariga chiqadi.
Ko‘krak  qafasi  hajmining  ortishi  nafas  muskullarining qisqarishiga  bog‘liq. 
Insprator muskullar qisqarganda ko‘krak qafasi kattalashadi. Ekspirotor muskullar 
qisqarganda esa k o 'k rak  qafasi hajmi kichrayadi.
Nafas olish m exanizm i. Nafas olish faoljarayonboMib, bir qanchaqarshiliklami 
yengishga yo‘naltirilgan.  Nafas olishda, k o ‘tari!gan ko‘krak qafasining og‘irligi, 
tashqi qovurg‘alararo muskullar, diafragma, ko‘krak qafasi elastiklik qarshiliklari, 
to'qim alam ing  qovushqoqligi,  qorin  b o ‘shlig‘idagi  bosim,  o ‘pkaning  elastik 
qarshiligi, nafas yoMIarining aerodinamik qarshiliklami yengishga to‘g ‘ri keladi. 
Nafas  olish  jaray o n id a  k o ‘krak  qafasi  hajmi  uchta-vertikal,  sagital  va  frontal 
yo‘lnalishlarda kengayadi.  Shu vaqtda diafragma yassilashib,  pastga tushadi.