Bu formula yordamida topiïgan tezlik - o ‘rtachatezlikdir. Oqimning markazida
chlziqli tezlik maksimal, tomir devori ishqalanishi kuchli boMganligi uchun minimaldir.
Aortada 50-7 0 sm/sek. Kapillyarlarda -0 ,0 5 sm/sek. A rteriyalarda 2 0 -4 0 sm/sek,
arteriolada-0,5 sm/sek. Venalarda chiziqli tezlik 25-3 0 sm/sek.
Qonni aylanib chiqish vaqti.
Q on zarralarini katta va kichik qon aylanish
doirasini aylanib o ‘tishi uchun zarur b o ‘!gan vaqtga
qonni aylanib chiqish vaqti
deb ataladi. Issiq qonli hayvonlarda 27 sistolani tashki! qiladi. Agar odam yuragi
minutiga 70-75 marta qisqarganda, qon butun gavdani 2 0 -2 3 sekundda aylanib
chiqadi. Lekin shuni
unutmaslik kerakki, qon-tomiri o ‘qi bo‘ylab oqish tezligi uning
devori oldidagi tezlikka qaraganda yuqoriroq. Q on-tom irlarining devorlari ham
turlicha, bundan tashqari ulam ing uzunligi ham har xil. Dem ak, qonning hammasi
gavdaning barcha qon-tomirlarini shunday tezlik bilan aylanib chiqavermaydi.
Qolaversa m a’lum miqdordagi qon qon depolaridaham bo‘ladi.
Qon aylanib chiqish vaqtini oksigemometriya usuli bilan yoki qonga organizmda
uchraydigan biroryot m oddayuborish yo‘li bilan aniqlash mumkin.
A r te r ia l q o n b o sim i. A rte ria l qon bosim i g em o d in a m ik a n in g asosiy
k o ‘rsatkichlaridan biri hisoblanadi. Uni aniqlash klinikada katta ahamiyatga ega.
Arterial bosim ko‘rsatkichini aniqlovchi omillar boMib, qon oqim ining hajm tezligi
va tom irlam ing umumiy periferik qarshiligi hisoblanadi. Arterial bosim kattaligi
mm. sim. ust. larida hisoblanib va quyidagi omillar: yurakning qon haydash kuchi,
qon-tomirlarining periferik qarshiligi va qonning hajmi bilan aniqlanadi.
Har bir sistola va diastola vaqtida arterial bosim o ‘zgarib turadi. Uning ko‘tarilishi
qorinchalar sistolasi bilan bog‘liq boMib, sistolikyoki maksimal bosim deb ataladi.
Sistolik bosim o ‘z navbatida: yon va oxirgi bosim larga boMinadi. Yon bosim
tom irlar devoriga beradigan bosim i. Oxirgi bosim - m a’lum qon-tom ir sohasida
harakatlanayotgan qonni potensial va kinetflc energiyayig‘indisi hisoblanadi. Uning
kattaligi 110-120 mm sim ust teng.
Yon sistolik bosim oxiri, sistolik bosim orasidagi farq zarba bosimi deb ataladi.
U yurak faoliyati va tomirlar devori holatini anglatadi. A rteriya va arteriolalar
tarmoqlangan oxirgi qismlarida bosim 20-3 0 mm sim ust teng.
D iastola vaqtida arterial bosim ning pasayishi
diastolik
yoki
minimal bosim
deb ataladi. Uning kattaligi asosan qon oqimi periferik qarshiligiga va yurak
qisqarishlari soniga bog‘liq. S istolik va diastolik bosim lar orasidagi farq
puis
bosimi
deb ataladi. Har bir sistolada otilib chiqqan qon hajm iga puis bosimi
proporsionaldir. Kichik arteriyalarda bu bosim pasayadi, arteriola va kapillarlarda
esa doimiy b o ‘ladi.
Sistolik, diastolik bosimlardan tashqari, yana o ‘rtacha bosim ham farq qilinadi.
0 ‘rtacha bosim sistolik bosim bilan diastolik bosim o ‘rtasidagi m iqdor boMib, qon
bosimining puis bosimi boMmaganda, tabiiy sharoitda o ‘zgaruvchi qon bosimi
beradigan gemodinamik effektni bera oladi. 0 ‘rtacha bosim diastolik bosimgayaqin
bo‘ladi. Sistolik va diastolik bosim har birarteriyada o'zgaruvchan boMsa, diastolik
bosim nisbatan o'zgarm as kattalik hisoblanadi.
Bosimning diastolada pasayish vaqti sistolada ko‘tarilish vaqtiga qaraganda
233
www.ziyouz.com kutubxonasi
ortiqroq boMgani uchun, o‘rtacha bosim m iqdori diastolik bosimga yaqinroq.
A rterial bosim ning ko‘tarilishi
arterial gipertenziya
, pasayishi esa -
arterial
gipotenziya
d eb ataladi.
Arterial bosim ni aniqlashning ikki usuli: qonli yoki bevosita va qonsiz bilvosita
usullari mavjud.
1733 yilda S. Xels otlarda arterial bosimni, qonli usuli yordamida aniqladi.
Keyinchalik nem is olimi K. Lyudvig bu usulni takomillashtirib, yozib oluvchi
moslam alarga ulab o ‘ziga xos egri chiziqni yozib oldi.
Do'stlaringiz bilan baham: