O. T. A L a V i y a, s h. Q. Q o d I r o V a. N. Q o d I r o V, s h. H. H a m r o q u L o V e. H. H a L i L o V

IV
VEGETATIV (AVTONOM) NERV TIZIMI
Fransuz fiziologi M .Bish X IX asr boshlarida organizm funksiyalarini 
hayvonlar (
animal
, 
somatik)
va vegetativ (o‘simliklar) funksiyalarga ajratgan. 
Birinchisiga organizmning harakatlanishi, tashqi ta ’sirlarni qabul qilish kirsa, 
ikkinchisiga organizm ning qolgan barcha funksiyalari kiradi. 
Somatik nerv
sistemasi
organizmning sensor va m otor funksiyalarini ta ’minlaydi. 
Vegetativ
nerv sistem asi
barcha ichki a ’zolar, tom irlar va ter bezlarining efferent 
innervatsiyasini, shuningdek, skelet m uskullari, reseptorlarining va qism an 
nerv sistem asining trofik innervatsiyasini ta ’minlaydi.
V e g e ta tiv f u n k s iy a l a r r e g u ly a ts iy a s in i a j r a tis h b ila n b ir g a , 
o r g a n iz m n in g b u tu n r e a k s iy a l a r id a s e n s o r, m o to r v a v e g e ta tiv
k o m p o n e n tla r y u q o r id a a y t g a n im iz d e k , o ‘z a r o c h a m b a r c h a s
b o g ia n g a n lig in i qayt qilib o ‘tm oq kerak.
Ayrim x ossalariga asoslangan holda, K lod B em ar vegetativ nerv 
sistem asini 
ixtiyorga bo ‘ysunm aydigan sistem a
deb atadi. G askell bu 
sistem a bilan boshqariluvchi 
muskullar kim yoviy sezgirlikka
egaligini 
h iso b g a olib, bu sistem ani 
sim p a tik
(ad ren a l) va 
ichki a ’z o la r nerv
sistem asi
deb atadi.
N .L engli ixtiyoriy va ixtiyorga b o ’ysunm aydigan nerv sistem alari 
reflektor y oyidagi farq lar m avju d lig in i aniqladi. Ixtiyoriy - som atik 
innervatsiyaning efferent y o ’li 
bir neyron/i
va ixtiyorga b o ’ysunm aydigan 
nerv sistem asi efferent y o ’li 
ikki neyronli
ekanligini, ulam ing birinchisi 
M N Sda va ikkinchisi periferik gangliyada (tugunda) yotishi aniqlandi. Bu 
nerv tizim i M N Sga nisbatan m ustaqil ekanligini ta ’kidlab, uni N.Lengli