O. T. A L a V i y a, s h. Q. Q o d I r o V a. N. Q o d I r o V, s h. H. H a m r o q u L o V e. H. H a L i L o V


Bosh m iya katta yarim sh arlar p o ‘stlo g ‘i



Download 8,79 Mb.
Pdf ko'rish
bet107/434
Sana16.03.2022
Hajmi8,79 Mb.
#496953
1   ...   103   104   105   106   107   108   109   110   ...   434
Bog'liq
Normal fiziologiya (Alaviya O.T.) - 2006 y.

Bosh m iya katta yarim sh arlar p o ‘stlo g ‘i.
Bosh m iya katta yarim
sharlar p o 's tlo g 'i - m arkaziy nerv sistem asining kechroq rivojlangan 
strukturasi va funksiyalari ayniqsa m urakkab bo 'lg an oliy bo'lim idir. Katta 
yarim sharlar va p o 's tlo g 'in in g aham iyati ulam i operatsiya qilib olib 
tashlash, y a ’ni ek stirpatsiya qilish ta jribalarida yaqqol k o 'rin a d i.
K a tta y a r im sh a rla rn i o lib ta sh la sh va uning o q ib a tla ri.
X IX
a sm in g birinchi choragidayoq Flurans qushlar bosh m iyasining katta 
yarim sharlarini birinchi m arta olib tashlagan (ek stirp atsiy a qilgan). 
K eyinchalik k o 'p g in a ta dqiqotchilar sutem izuvchi h ay v o n lam in g katta 
yarim sharlarini yoki u lam ing p o 's tlo g 'in i olib tashlashdi.
Katta yarim sharlam i yoki ulam ing p o 'stlo g 'in i olib tashlash tajribalari 
operatsiyadan keyin hayvonning qaysi funksiyalardan m ahrum bo'lishini 
va qaysi funksiyalari saqlanib qolishini bilish m aqsadida qilinadi.
Q ush bosh m iyasining katta yarim sharlari olib tashlangach havoga 
u lo q tirilg a n d a u c h a o la d i, q a fa s d a tu rg a n d a ita rils a y u rib k etad i. 
O peratsiya qilingan qushlarga ta ’sir etilm asa, ular k o 'p soatlab qim irlam ay 
tu ra v e ra d i. U la r e sh itu v va k o 'ru v t a ’sirla rig a re a k siy a k o 'r s a tis h
qobiliyatidan to 'la m ahrum b o 'lm a y , keskin soya beruvchi to 'siq la m i 
chetlab o 'ta biladi. Fazoda gavda vaziyatining o 'z g a rish ig a ja v o b a n no r­
mal reaksiya k o 'rsa ta d i. Q u sh lar bosh m iyasining k atta yarim sharlari 
olib tashlangach r o 'y beradigan xarakterli o 'zg a rish lar shundan iboratki, 
x u lq -atv o m in g individual turm ush d arajasida kasb etilgan m urakkab 
harakatlar buziladi. O peratsiya qilingan qushlar o 'z ic h a ovqat topib yeya 
olm aydi; ulam i s u ’niy y o 'l bilan boqishga va suv berib turishga to 'g 'r i 
keladi. Flayvon q o 'lg a o 'rg a n ish qobiliyatidan ham m ahrum b o 'lad i.
Sutem izuvchilar bosh m iyasining katta yarim sharlari olib tashlangach 
xulq-atvor yanada buziladi. Bosh m iya katta yarim sharlarining p o 'stlo g 'i 
olib tashlangan itda operatsiya oqibatlari y o 'q o lib , ja ro h a t tuzalgach it 
h arakatlana oladi, ayni v aqtda y etarlich a aniq u y g 'u n h arakatlar qila
141


oladi. B uning sababi shuki, hayv o n n in g vaq td a fazodagi vaziyati va 
h a r a k a tla n is h i o ‘r ta m iy a , k o 'r u v d o 'm b o q l a r i v a t a r g 'i l ta n a
funksiyalariga b o g 'liq , operatsiya vaqtida m iyaning bu bo'laklari avaylab 
besh ik ast qoldiriladi. B unday hayvonning y u rish-turishi kuzatilganda 
faqat h ara k atla r chaqqonligi, tekisligi va aniqligi kam ayganligi qayd 
qilinadi, xolos.
K atta y arim sharlar p o 's tlo g 'id a n m ahrum qilingan itlarda jin s iy
instinkt ju d a susayadi. U yqu v a tiyraklik norm al ravishda alm ashinadi; it 
uzoqroq uxlaydi.
S ensor funksiyalar keskin d arajada buziladi. It operatsiyadan keyin 
k o 'r v a qism an karga o 'x sh a b qoladi. T o 'siq la rg a kelib uriladi, egasini 
tanim aydi, laqabini aytib chaqirilganda indam aydi, oldiga ovqat q o 'y ilsa 
yaqin kelm aydi, hidning farqiga borm aydi; terining kuchsiz ta ’sirlanishiga 
jav o b an r o 'y beradigan reaksiyalar susayadi. Shu bilan birga, katta yarim
sh a rla r p o 's tlo g 'i o lib ta sh la n g a c h , itn in g b a ’zi k o 'ru v v a esh itu v
sezgilari saq lan ib qoladi. M asalan ,, b o sh ig a ju d a rav sh an y o ru g 'lik
tushirilsa, boshini bura oladi; qorachiq refleksi qayd qilinadi. K atta yarim
sharlar p o 's tlo g 'i olib tashlangach ta ’m bilish sezgilari saqlanib turadi: 
ovqatga b irorta achchiq narsa q o 'sh ilsa , hayvon ovqatni tu flab tashlab, 
tu m sh u g 'in i burishtiradi.
K atta yarim sharlar p o 'stlo g 'id a n m ahrum qilingan it um rini ch o 'zish
u chun ek sp erim e n tato r itning o g 'z ig a o v q at solib va suv quyib, uni 
s u n ’iy y o 'l bilan boqib turadi. G .P.Zeleniyning tajrib alarig a qaraganda, 
operatsiya qilingan it ovqat yu tg an d a m e ’da shirasining norm al relektor 
sekresiyasi y uzaga chiqadi.
Itb o sh li m a y m u n la r (m a c a c u s r h e s u s jn in g k a tta y a rim sh a rla r 
p o 's tlo g 'i olib tash lan g ach , y an a d a k esk in o 'z g a ris h la r r o 'y beradi. 
B unday m aym unlar o p eratsiyaga chidash berm ay, tez nobud b o 'lad i. 
Individual hayot davrida turli ta ’sirlarga javoban kelib chiqqan reaksiyalar 
y o 'q o lib ketadi. O peratsiya q ilingan m ay m u n d a harakat aktlari ruy-rost 
buziladi. U nda ixtiyoriy harakatlar m utlaqo yuzaga chiqm aydi, m im ika va 
je s tik u ly a ts iy a y o 'q o la d i. T ash q i t a ’sirla rg a ja v o b a n b a ja rila d ig a n
harakatlar sust va b o 'sh bo'ladi. Katta yarim sharlar p o 'stlo g 'id a n m ahrum 
qilingan m aym unga ta ’sir etilm asa, u qim ir etm ay turaveradi; k o 'p ro q
uxlaydi.
Bosh m iya katta yarim sharlari p o 'stlo g 'id a n m ahrum b o 'lib tug'ilg an
b o la la r (

Download 8,79 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   103   104   105   106   107   108   109   110   ...   434




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish