O. T. A L a V i y a, s h. Q. Q o d I r o V a. N. Q o d I r o V, s h. H. H a m r o q u L o V e. H. H a L i L o V

K a n a lc h a la r d a g i r e a b so rb siy a .
B u y ra k k o p to k c h a la rid a h o sil 
b o ’lgan birlam chi siydik, q analchalar va y ig ’uvchi naychalarda qayta 
surilishi (reabsorbsiya) ja ra y o n i hisobiga ikkilam chi siydikka aylanadi. 
Bir necha kunduzda har ikkala buyraklardan oqib o ’tayotgan 1500-17001 
qondan 150-1801 birlam chi siydik hosil b o ’ladi, undan esa 1 -1,5 ikkilamchi 
1 siy d ik hosil b o ’ladi. Q o lg an su y u q lik q an a lc h ala rd a v a y ig ’u vch i
385

---

n ay c h alard a q ay ta surilib ketadi. Q an alch alard ag i rea b so rb siy a - b u
kanalchalar b o ‘sh lig ‘idagi suv va undagi organizm uchun zarur b o 'lg a n
m o d d a lam i qon va lim fa g a q ay ta su rilish id an iborat. R eab so rb siy a 
m oh iy ati h ay o tiy zaru riy m o d d a lam i q o n g a q ay tarish v a k era g id an
o rtiqchalarini, yot m oddalam i m oddalar alm ashinuvi n atijasida hosil 
b o 'lg a n ch iqindilam i esa birlam chi siydik tarkibida qoldirishdan iborat. 
Reabsorbsiya jarayoni nefronni barcha qism larida sodir b o'ladi. Proksimal 
kanalchalarda glyukoza, vitam inlar, oqsillar, m ik ro e lem e n tla rto 'liq qayta 
suriladi. G enie q o v u z lo g 'i, distol k analcha va y ig 'u v c h i naylarda suv va 
elek tro litlarreab so rb siy alan ad i.
N efronning proksim al qism ida N a ',C l l a r 70% , H C O -90% qayta 
suriladi.
M oddalam i kanalchalardagi reabsorbsiyasi aktiv va passiv tashish 
y o 'li bilan am alga oshiriladi. P assiv tashish elektrohim ik, konsentratsiya 
yoki osm otik gradiyent farqi y o'nalishi b o 'y ich a energiya sarfisiz kechadi. 
Bu y o 'l bilan suv, C 0 2, xlor, m ochevina qayta suriladi.
A ktiv tashish deb konsentratsion va elektrokim yoviy g radiyentga 
qarama-qarshi yo'nalishda, energiya sarfi hisobiga moddalarning tashilishiga 
aytiladi. Faol tashish o 'z navbatida birlamchi va ikkilamchi aktiv tashish 
turlariga bo'linadi. Birlamchi aktiv tashish, elektrohimik gradiyentga qarama- 
qarshi, hujayra m etobolizm i energiyasi hisobiga kechadi. Bu y o 'l bilan 
tashilishga N a+ ionini m isol qilish m um kin. N a , K +ATF aza ferm enti 
ishtirokida ATF energiyasidan foydalanib tashiladi.
Ikkilam chi aktiv transport, konsentratsion gradiyentga qarshi energiya 
sarfisiz tashiladi. Bu y o 'l bilan glyukoza, am inokislotalar o 'tad i.
Q a y ta s o 'r i l a y o t g a n m o d d a la r k a n a l c h a l a r n i n g q o p la g a n
h u jayralarning b o 'sh liq q a qaragan lyum inal v a asosiy m em branasidan 
o 'tis h i k e ra k . L y u m in a l m e m b ra n a d a k o 'p c h ilik m o d d a la r u ch u n
tashuvchilar va ion kanallari bor, ular m oddalam i hujayra ichiga o'tishini 
ta ’minlaydi. Bazolateral m em branada N a+, K +-ATF aza, va boshqa organik 
m oddalam i tashuvchilari bor.