O. T. A L a V i y a, s h. Q. Q o d I r o V a. N. Q o d I r o V, s h. H. H a m r o q u L o V e. H. H a L i L o V

m g
% o ‘m ig a 50-100 va hatto 
200 
mg
% ga yetishi m um kin. Sut kislotasi k arbonat kislotani natriy va 
k aliy ionlari b ila n b o g ‘lanishdan m ahrum q ila d i, shuning n atija sid a 
qondagi k arbonat angidrid tarangligi oshib, nafas m arkazi bevosita va 
refleks y o i i bilan q o ‘z g ‘aladi.
Z o ‘r berib ishlayotgan hujayralarga k islo ro d yetishm ay qoladi va 
sut k islo tasin in g b ir qism i parchalanishning oxirgi m ahsulotlari b o ‘lgan 
karbonat angidrid h am da suvgacha oksidlana olm aydi, shuning uchun 
ish b ajarayotganda m uskullarda sut kislotasi y ig 'ilib qoladi. Buni A .X ill 
k is lo ro d q a r z d o r lik h o la ti d e b a ta g a n . M u s k u lla r ju d a k o ‘p ish
b a ja ra y o tg a n d a , m a s a la n , s p o r tc h ila r g ‘o y a t o g ‘ir m u s o b a q a la rd a
qatnash g an d a k islo ro d qarzdorlik holati paydo b o ia d i.
M uskullar ishlayotganda hosil b o ig a n sut k islotasining oksidlanishi 
va undan g lyukoza resintezlanishi ish tam om b o 'lg a n d a n s o ‘ng tiklanish 
d avrida tugallanadi. O rganizm da to ‘plangan sut k islotasining ortiqcha 
m iqdori y o ‘qolishi uchun y etarlicha intensiv nafas olish shu tiklanish 
d a v rid a s a q la n ib tu ra d i. M u sk u lla r is h la y o tg a n d a o rg a n iz m d a sut 
kislo tasin in g to ‘p lanishi nafas olish v a qon ay lanishining k uchayishiga 
bird an -b ir sabab em as. M .Y .M arshakning tek sh irish larig a qaraganda, 
ergom etrik v elo sip e d d a ishlayotgan odam oyoqlarini jg u t bilan b o g ia b
q o 'y ib , ish lay o tg a n m u sk u ld an su t k islo tasi va b o sh q a m a h su lo tlar 
q o n g a o ‘ta o lm a y d ig a n qilib q o 'y ilg a n d a ham , m uskul ishi nafasn i 
kuchaytiradi. B unda nafas refleks y o 'li bilan kuchayadi.
Ishlayotgan m uskuldagi p roprioreseptorlam ing ta ’sirlanishi nafas va 
qon aylanishini k uchaytiradigan signal b o 'lib qoladi.
M uskullar ishlag an d a nafas olishning har qanday k uchayishida shu 
reflektor k om ponent qatnashadi.
M uskullar bilan bajarilad ig an b ir ish k o 'p m arta takrorlanganda, 
m uskul p ro p rioreseptorlarining ta ’sirlanishi tufayli nafas olish shartsiz 
refleks y o 'li bilan o 'z g a rish id a n tashqari, shartli refleks y o 'li bilan ham
k u ch a y ad i v a te z la sh a d i. N afas o lish n in g b o 'n d a y m o sla sh in u v c h i 
o 'zg a rish lari odatdagi ishni b ajarishdan oldingi signallar ta ’sirida paydo 
b o 'la d i va ishning bajarilishini osonlashtiradigan o 'z g a rish la m i, y a ’ni 
to 'q im a la rn in g k islo ro d bilan t a ’m in lan ish in i k u ch a y tiru v ch i va sut 
k islo tasin in g to 'p la n is h ig a to 'sq in lik q ilu v ch i t a ’siro tla r y ig 'in d isin i 
vujudga keltiradi.
329

---

Shunday qilib, m uskullar ishlayotganda, birinchidan, organizm da ro ‘y 
beruvchi kim yoviy o 'z g a ris h la r - karbonat angidrid va alm ashinuvda 
oksidlanib ulgurm agan m ahsulotlar to 'p la n a d i, ikkinchidan, reflektor 
ta ’sirlar o 'p k a v entilyatsiyasini oshiradi.