O. T. A L a V i y a, s h. Q. Q o d I r o V a. N. Q o d I r o V, s h. H. H a m r o q u L o V e. H. H a L i L o V

assotsiativ sohalar
deb ataladi (u laryuqorida ko 'zd an kechirilgan 
birlam chi sensor sohalardan farq qilinib, 
ikkilamchi sen sor soh alar
deb 
ham ataladi).
A ssotsiativ sohalar sensor sohalarning chekkasi b o 'y la b jo y lash ad i 
va ulardan ham m a tom onga 1-5 sm cham asida yoyiladi.
A ssotsiativ sohalardagi hujayralarning m uhim xususiyati shuki, ular 
turli reseptorlam ing periferik ta ’sirlariga reaksiya k o 'rsata oladi. M asalan,, 
m ushukning ikkilam chi eshituv sohasida shunday qism lar topilganki, 
ularda tovush ta ’sir etgandagina em as, y o ru g 'lik ta 'sir etganda yoki teriga 
elektr toki ta ’sir etganda ham y u zag a chiq arilg an p o tensiallar paydo 
bo'lad i. H ar xil reseptor sistem aridan im puls olib keluvchi afferent y o 'lla r 
i k k il a m c h i s e n s o r s o h a la r n in g p o 's t l o q d a g i h u j a y r a l a r i d a
k onvergensiyalanishi shundan guvohlik beradi.
A ssotsiativ sohalam i olib tashlash n atijasida sezuvchanlikning shu 
turi y o 'q o lm a y d i, lekin ayni v aqtda k o 'p in c h a ta ’sim ing aham iyatini 
to 'g 'r i baholash qobiliyati buziladi. M asalan,, odam da ikkilam chi k o 'ru v
so h a si h is o b la n a d ig a n 18 v a 1 9 -m a y d o n la r (B ro d m a n b o 'y ic h a )
yem irilg an d a bem or hech qachon k o 'r b o 'lib qolm aydi, am m o k o 'rg a n
154

---

narsasini baholash qobiliyatidan m ahrum b o 'lib qoladi. Shu ju m lad an , 
bem or o 'q iy o tg a n d a so 'z la m in g m a ’n osiga tushunm aydi.
Y arim sharlar p o 'stlo g 'in in g chakka sohasidagi ikkilam chi eshituv 
sohasi y em irilsa , b em o r k o 'p in c h a esh itg a n so 'z la rin m g m a ’nosini 
tushunm aydigan b o 'lib qoladi.
Bu fa k tla rn in g ham m asi shuni k o 'rs a ta d ik i, k a tta y arim sh a rla r 
p o 's tlo g 'id a ta ’sirlam i analiz va sintez qilish ja ra y o n larid a assotsiativ 
sohalar m uhim aham iyat kasb etadi. E volyutsion taraqqiyot ja ra y o n id a 
katta yarim sh a rla r p o 's tlo g 'id a g i asso tsia tiv so h a larn in g eg allag an
m aydoni tobora ortib borganligi va odam da eng katta m iqdorga yetganligi 
ham shundan g uvohlik beradi.
O d am d a assotsiativ sohalarning sensor sohalardan farq qiladigan 
m uhim x ususiyati shuki, u lar y em irilg an d a m uayyan fu nksiyalar faqat 
q isq a v a q t b u z ila d i. Y arim sh a rla r p o 's tlo g 'in in g q o lg a n q ism la ri 
keyinchalik yem irilgan assotsiativ sohalar funksiyasini o 'z zim m asiga 
oladi va shikastlanish kopm ensatsiyalanadi.