O. T. A L a V i y a, s h. Q. Q o d I r o V a. N. Q o d I r o V, s h. H. H a m r o q u L o V e. H. H a L i L o V



Download 8,79 Mb.
Pdf ko'rish
bet10/434
Sana16.03.2022
Hajmi8,79 Mb.
#496953
1   ...   6   7   8   9   10   11   12   13   ...   434
Bog'liq
Normal fiziologiya (Alaviya O.T.) - 2006 y.

T in c h lik p o te n s ia lin in g k e lib c h iq is h m e x a n iz m i.
T in c h lik
potensiali tabiatini tushuntirishda turli nazariyalarga murojaat etiladi. 
Bu m u a m m o h a q i d a h o z i r g i t a s a v v u r l a r n i b i r i n c h i b o ‘ lib , 
yaratganlardan biri V.Yu.Chagovesdir. U 1896-yilda «Bioelektrik 
j a r a y o n la r in in g ion tabiati» haqidagi fikrni bayon qildi va shu 
potensiallarning kelib chiqishini izohlash uchun elektrolitik dissosiya 
nazariyasini tadbiq etishga urinib k o ‘rdi. Keyinchalik Yu.Bernshteyn 
«M embrana-ion nazariyasi»ni o lg ‘a surdi. Bu nazariyani A.Xodckin 
va A.Xaksli (1952 y.) takomillashtirib, tajribalarida isbotlab berdilar. 
Hozirgi kunda bu nazariyani ko'pchilik olimlar e ’tirof etadilar. Mem­
brana-ion nazariyasiga muvofiq, potensiallar hujayraning ichida va 
sirtida « К +, N a+, Cl” ionlari konsentrasiyasining har xilligidan va mem­
brana bu ionlarning turlicha o ‘tkazuvchanligidan kelib chiqadi.
Nerv va muskul hujayralarining sirtidagi suyuqlikka nisbatan 
protoplazmasida kaliy ionlari 20-50 baravar k o ‘proq, natriy ionlari 8­
10 baravar kamroq va xlor ionlari esa 50 baravar kamdir. Bu holatning 
sababi shundaki, hujayra membranasi q o ‘z g ‘almagan paytida kaliy 
ionlarini yaxshi o'tkazadi va aksincfa natriy ionlarini yomon o'tkazadi. 
Bu n a triy va k a liy izo to p lari y o rd a m id a o ‘tk az ilg a n ta jrib a d a
isbotlangan.
Membrana potensialining kelib chiqish mexanizmini Bemshteyn- 
X o d c h k in n azariy asi b o ‘y ich a quyidagi m o d el-tajrib ad a k o ‘rib
15


chiqamiz. S u n ‘iy yarim oMkazuvchan m em brana bilan ajratilgan 
idishning o ‘ng yarm iga konsentrlangan K2 C 0 4 eritmasi to ‘ldiriladi, 
chap yarmiga esa kamroq konsentrasiyali kaliy sulfat eritmasi solinadi. 
Idishning ajratib turgan m em brana teshiklari m usbat zaryadli K.+ 
ionlarini bemalol oMkazadi, lekin manfiy zaryadli C04 
ionlarini 
o ‘tkazmaydi. Konsentrasiya gradiyenti (tafovut) borligi sababli K' 
ionlari m em brana orqali idishning o ‘ng yarm idan chap yarm iga 
diffuzlanib bemalol o ‘ta boshlaydi. Bunga qarama-qarshi o ‘laroq, 
membrana orqali o ‘ta olmagan manfiy zaryadli ionlar, y a ’ni S 0 4 ionlar 
m em branasining o ‘ng yuzasida t o ‘plana boshlaydi. Ular manfiy 
zaryadi bilan 
KM 
ionlarini elektrostatik y o ‘l bilan ushlab turadi. Buning 
n a tija sid a m e m b ra n a q u tb lan ad i; uning ikki yuzasi o ‘rtasidagi 
potensiallar farqi yuzaga chiqadi.
M e m b r a n a s i r t i va i c h k i t o m o n l a r i d a K* i o n l a r i n i n g
konsentrasiyasi farqi tinchlik potensiali miqdorini belgilab beruvchi 
asosiy omil ekanligi hozirgi kunda m a ‘lum. Membrana orqali diffuz 
potensiallar farqi Nernstning quyidagi formulasi yordamida hisoblab 
topiladi.
R T
[ K t ]
En =
I n
---------
n F
[ K i]
En- muvozanatlashgan potensiali 
R-gaz doimiyligi 
T-absolyut harorat 
n-ion valentligi 
F-Faradey doimiyligi
Kt va Ki-hujayra sirti va ichida Kf ionlarining konsentratsiyasi
K+ ionlari k o n se n tra siy a sin in g farqi nerv tolasidagi tinchlik 
potensialining miqdorini belgilab beruvchi asosiy omil ekanligini, 
A.Xodchkin (1962 y.) va uning hamfikrlari kalmar degan molyuskaning 
g ig a n t nerv h u ja y r a la r i p r o t o p l a z m a s i n i , tu z e ritm a la ri bilan 
almashtirish usuli asosidagi tajribalarida isbotlashdi. Diametri qariyib 

mm
boMgan toladan protoplazm a sekin-asta siqib chiqarildi va 
tolaning puchayib qolgan qobigMga sunMy tuz eritmasi toMdirildi. Bu 
eritmadagi kaliy ionlari konsentrasiyasi hujayra ichidagi К ’ ionlari 
konsentrasiyasiga yaqin boMgan taqdirda membrananing ichki va
16


tashqi tomoni o ‘rtasidagi potensiallar farqi normal tolaning tinchlik 
po ten sialig a taxm inan (50-80 mv) b arav ar b o 'l i b chiqdi. Ichki 
eritmaning KM ionlari konsentrasiyasining kamayishi natijasida tinchlik 
potensiali kamaydi va hatto o ‘zgarib ketdi.
Tinchlik potensialining kelib chiqishida KT ionlari bilan birga N a' 
ionlari ham ishtirok etadi. Hujayra sirtidagi suyuqlikda N a 1 ionlari 
konsentrasiyasi ortiqroq bo‘lib, undan protoplazmaga diffuziyalanib 
o ‘tadi. T in c h lik h o la tid a m e m b r a n a n a triy io n larin i j u d a kam 
o ‘tkazganligidan N a f ionlarining diffuziyasi ju d a ham qiyinlashgan 
bo'ladi. Shunga qaramay, NaT ionlari membrana orqali protoplazma 
ichida diffuziyalanar ekan, musbat zaryadlarni olib kiradi, natijada K+ 
io n la rin in g h u jay rad an d iffu z iy a la n ib chiqishi tu fayli vujudga 
keladigan tinchlik potensialining miqdori bir muncha kamayadi. Aksari 
nerv hujayralari va tolalaridagi tinchlik potensiali 

Download 8,79 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   6   7   8   9   10   11   12   13   ...   434




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish