O. T. A L a V i y a, s h. Q. Q o d I r o V a. N. Q o d I r o V, s h. H. H a m r o q u L o V e. H. H a L i L o V

Та's ir etish usuli.
E lektr bilan ta s i r etish.
Elektr bilan ta 'sir etish metodikasi markaziy 
nerv sistem asining funksiyalarini te kshirishda asosiy usullardan biri 
hisoblanadi. B osh m iya katta yarim sharlari p o ‘s lo g ‘ining m uayyan
89

---

qism lariga kuchsiz elektr toki berilganda h a y v onlarning turli harakat 
reaksiyalari yuza ga chiqishin i 1870-yilda Frintch bilan Gitsig, s o ’ngra 
V.Ya.Danilevskiy, V.M.Bexterev va boshqa k o ‘p tadqiqotchilar k o ’rsatib 
berishdi. Katta yarim sharlarning m u a y y an q ism ig a t a ’sir etish y o ’li 
bilan ayrim muskul guruhlarini qisqartirish va hatto bir m uskulning 
yakka qisqarishlarini y u za g a chiqarish m umkin.
E le k tr bilan t a ’sir etish usuli h a y v o n l a r u stidagi ta jrib ad a sinaB 
k o ’rilgach, o d am d ag i n ey ro x ir u rg iy a o p era tsiy a lari ham tatbiq etildi. 
X iru rg shu m e to d ik a d a n fo y d ala n ib , bosh m iy a p o ’s t l o g ’in ing turli 
q i s m l a r i q a n d a y f u n k s i o n a l a h a m i y a t i n i a n i q l a y d i . B u n d a y
o p e ra ts iy a la r v a q t id a b e m o r m a h a lliy o g ’r iq siz la n tirish sha roitida 
b o ’lib, e s-hushi s a q la n g a n i u c h u n e le k tr bilan t a ’sir etish v aqtida 
qanday sezgilar kelib chiqayotg anin i aytib bera oladi. Elektrodlar katta 
y a rim sh a rla r p o ’s t l o g ’ ining qaysi q is m ig a q o ’y ilish ig a qarab, odam
g a v d a s i n i n g t u r l i q i s m l a r i d a is s iq , s o v u q , s a n c h i s h , j i m i r l a s h
sezgilarini, shunin gdek y o r u g ’lik, tovush, hid sezgilarini payqab oladi. 
Sezgi x arakteri 
m o d a llig i
m iy a n in g t a ’sir la n a d ig a n j o y i g a b o g ’liq.
K im yo v iy ta s ir etish.
M a rk a ziy nerv s is te m a sin in g funksiyalarini 
o ’r g a n i s h u c h u n k i m y o v i y t a ’ s i r e t i s h u s u l i n i b i r i n c h i m a r t a
E M .S e c h e n o v o ’zining tajribasida tatbiq etgan va k o ’ruv d o ’mboqlari 
s o h a s i g a N a C l k r ista lin i q o ’y ib t a ’sir e t ilg a n d a sp in a l re f le k s la r 
to rm o z la n is h in i isbot etgan.
O rq a m iy a bilan bosh m iy a n in g turli q is m la r ig a k im y o v iy t a ’sir 
e t i s h u c h u n k o ’ p t a d q i q o t l a r d a h a r x i l m o d d a l a r , m a s a l a n ,
tir is h tir a d ig a n m o d d a la r , n a r k o ti k la r va shu k a b i la r n in g m a h a lliy
t a ’s ir id a n f o y d a l a n i l a d i . N e y r o f i z i o l o g i k t a d q i q o t l a r d a s tr ix n ik
y u b o r is h usuli a y n iq sa k e n g q o ’llaniladi.
S hu m a q s a d d a sathi bir n e c h a k v a d ra t m illim e tr k e la d ig a n bir 
p a rc h a filtr q o g ’ozini strixnin er itm a sig a h o ’ llab, m iy a n in g o chilgan 
y u z a s ig a q o ’yiladi yoki shu e ritm a d a n bir to m c h isi p o ’stloq ostidagi 
y a d r o l a r g a y o k i m i y a s t v o l i g a k ir iti la d i. S t r i x n i n to r m o z l o v c h i
s in a p s la r n i z a h a r l a b q o ’y a d i , s h u n g a k o ’ra a f f e r e n t im p u l s la r g a
j a v o b a n r e f l e k t o r r e a k s i y a l a r k e s k in d a r a j a d a o s h a d i. D y u s s e r-
D eb a re n n s e n so r fu n k siy alari jo y la s h is h in i a n iq la s h u ch u n