O. T. A L a V i y a, s h. Q. Q o d I r o V a. N. Q o d I r o V, s h. H. H a m r o q u L o V e. H. H a L i L o V

i/R +
i
/R 2+,/R 3+...+ '/R 4
Bu formula yordam ida tom irlam ing qarshiligini aniqlash mum kin emas, 
chunki tom irlar diam etri m uskullarning qisqarishi hisobiga o'zgaruvchan. 
Q onning qovushqoqligi ham doim iy em as: m asalan, qon diam etri 1 mm 
dan kichik tom irlardan o 'ta y o tg a n b o 'lsa , uning qovushqoqligi ozayadi. 
C hunki tom irdan qon o 'ta y o tg a n d a uning m arkazida shaklli elem entlar 
jo y la sh g a n b o 'lad i.
T om irlar sistem asining deyarli barcha qism larida qon oqim i lam inar 
harakatga ega. Tom irlarga parallel holda qon qavat-qavat b o 'lib jo y la sh ib
h a ra k a tla n a d i. B u n d a to m ir d e v o rla rig a y a q in jo y d a g ila ri d e y a rli 
harakatlanm aydi, unga nisbatan, ikkinchi qavati unga nisbatan uchinchi
288

---

qavati va x.k. shaklli elem entlari m arkazda tezroq harakatlanadilar, plazm a 
esa tom ir devoriga yaqin harakatlanadi. Q on oqish tezligi qon-tom irlarida 
turlicha: aortada 40 sm /sek, arteriyalarda 40 dan 10 gacha, arteriolalarda 
10 dan 0,1 gacha, kapilyarlarda 0,1 dan kam , venulalarda 0,3 dan kam , 
v enada 0,3-5 kovak v enul 5-20 sm /sek.
T om irlarda lam inar oqim dan tashqari, y an a turbulent (girdobli) oqim
ham mavjud. Turbulent oqim arteriyalam i toraygan joylarida, ham da o 'tk ir 
burilgan jo y la rid a uchraydi.
G em odinam ikaning asosiy k oT satk ich lari b o 'lib , hajm tezligi qonni 
aylanib chiqish vaqti va to m irlam in g har xil qism larida b osim lar farqi 
hisoblanadi.
Q onning hajm tezligi - bir m inutda aorta yoki kovak venalar orqali va 
o 'p k a arteriyasi yoki o 'p k a venalari orqali o 'tg a n qon hajm i bir xil. 
Yurakdan chiqayotgan qon m iqdori unga kelayotgan qon m iqdoriga teng.
Qon oqish in ing ch iziq li tezligi.
C hiziq li tezlik qon z a rra larin in g
to m ird a siljish te zlig in i ifo d alay d i va m m /sek larda (sm ) (sek u n d ) 
o 'lch a n ad i.
sm/s
Chiziqli tezlik (V) - hajm tezligining (Q) qon-tom ir ko'nd alan g kesim i 
um um iy y u zasig a b o 'lin g a n ig a teng:
v . X
Л Г '
Bu form ula yordam ida topilgan tezlik - o 'rta c h a tezlikdir. O qim ning 
m arkazida chiziqli tezlik m aksim al, to m ir devori ishqalanishi kuchli 
bo'lganligi uchun minimaldir. A ortada 50-70 sm/sek. K apillyarlarda -0,05 
sm /sek. A rteriyalarda 20-40 sm /sek, arteriolada -0,5 sm /sek. Venalarda 
chiziqli tezlik 25-30 sm/sek.