O. T. A L a V i y a, s h. Q. Q o d I r o V a. N. Q o d I r o V, s h. H. H a m r o q u L o V e. H. H a L i L o V

O qim tir ya d ro funksiyalari. 
O qim tir y a d r o y o k i palidu m
(glo­
bus pallidus) oraliq m iyaga taqalib turadi va katta yarim sharlardagi 
yasm iqsim on yadro (nucleus lentiform is) tarkibiga kiradi, ichki kapsulasi 
bilan talam usdan ajralib turadi.
P allid u m - h a ra k atla n tiru v ch i yadrodir. U t a ’sirla n g an d a asosan 
qaram a-qarshi tom ondagi b o 'y in , q o 'l-o y o q va b utun tana m uskullari 
qisqarishi m um kin.
O qim tir yadro talam usdan keladigan va talam o-pallidar reflektor yoyini 
tu tashtiradigan to la la r orqali afferent im pulslar olib turadi.
O qim tir yadro o 'rta m iya va keyingi m iya m arkazlariga effektor tolalar 
o rq a li b o g 'la n g a n i u ch u n shu m a rk a z la rn in g ish in i b o sh q a ra d i va 
u y g 'u n lash tirad i. P astroqdagi y ad ro la m i, asosan o 'rta m iyaning qizil 
y ad ro sin i to rm o zlash oq im tir y ad ro n in g fu n k siy alarid an biridir. Shu 
sababli odatda o qim tir yadro zararlanganda skelet m uskullarining tonusi 
o sh ib k e ta d i 
( g ip e rto n u s),
c h u n k i q iz il y a d ro o q im tir y a d ro n in g
torm ozlovchi t a ’siridan qutiladi.
K atta yarim sharlar p o 's tlo g 'id a g i m otor zonaning ta ’sirlanishiga 
javoban skelet m uskullarining qisqarishi oqim tir yadroga elektr toki bilan 
ta ’sir etilganda torm ozlanadi. Bu effektlar ham o 'rta m iyadagi oqim tir 
y ad ro bilan qizil y ad ro n in g o 'z a ro b o g 'la n g a n lig id a n kelib chiqadi. 
Talam us-gipotalam us-pallidum sistem asi yuksak darajadagi hayvonlarda 
shartsiz m urakkab reflekslar - him oyalanish, tusm ollash, ovqatlanish, 
jin s iy reflekslarning yuzaga chiqishida qatnashadi. Bu reflekslarning 
ham m a 
p o lid a r hayvonda
b o 'lib , y oylari odam da ham oq im tir yadro 
orqali o 'tad i.
O qim tir yadrosi zararlangan bem orlarda m urakkab reflektor aktlaridan 
k o 'p c h ilig i y u zag a chiqm aydi; m asalan,, u larda to 'sa td a n kuchli tovush 
yoki y o ru g 'lik ta ’sirigajavoban him oyalanish reaksiyalari ro 'y berm aydi.
H ar qanday m urakkab harak atg a y o 'ld o s h b o 'la d ig a n yordam chi 
harak atlam in g reflektor yoylari polidar tizim orqali o 'ta d i. O dam biror 
harakatni b ajarganda shu harakatni y u zag a chiqaruvchi m uskullardan 
tashqari. biror b o 'g 'im n i ushlab tu rad ig an yoki b oshqa b o 'g 'im la m i 
harakatga keltiradigan b ir q ancha m uskullarni ham taranglaydi, shunga 
k o 'ra asosiy harakat m ukam m alroq va bir tekis b o 'lib chiqadi. M asalan,, 
odam yurganda q o 'lla m in g qim irlashi va gavda vaziyati o 'z g a rg a n d a bir 
qancha yordam chi harakatlar b eo 'x sh o v , bir xil b o 'lib qoladi; harakat 
aktlariga yordam chi harakatlar q o 'sfn lm ay d i (gipokinez). Shu sababli
139

---

polidar bem orlar turqi o 'zg arm ay , yuzi q im irlam ay turadi (niqobsim on 
yuz), bu bem orlam i birinchi qarashdayoq shu sim ptom dan tanib olinadi.