O ‘siqlar bor. Mevasi uch qirrali yong'oq, po‘sti yupqa, yog‘ochlangan, jigar rangda bo‘lib, yaltirab turadi. Yetilganda

Manjuriya shumtoli (Fraxinus manschurica Rupr.). 
Oddiy 
shumtolga o'xshaydi, faqat areah va boshqa ayrim belgilari bilan 
undan farq qiladi. U Uzoq Sharqda, Koreyada, Shimoliy Xitoyda 
va Yaponiya orollaridagi o‘rmonzorlarda uchraydi. Katta daraxt 
bo‘lib, novdalari 4 qirrali, sariq-g‘isht rangda, kurtaklari qo‘ng‘ir-
290

---

qora. Barglarining bo‘yi 40—50 sm, 4-5 jufit yonbargchalari bor. 
Barglarining yuz tomoni tuksiz, orqa tomoni tomirlari bo'ylab oq 
tukli, yon cheti tishchali, gullari ayrim jinsli, ikki uyli. Boshqa 
xususiyatlari oddiy shumtolnikiga o‘xshab ketadi.
Ikkinchi seksiyaga — 
Amerika shumtoli (Fraxinus ornus L.) 
turi 
kiradi. Seksiyaning vakillari bilan shu tur misolida tanishamiz. Bu 
shumtol daraxt bo‘lib, bo‘yi 15—18 sm ga, diametri 50—60 sm ga 
yetadi. Novdalari yashil-kulrang. Barglarining bo‘yi 20—25 sm bo‘Hb, 
5—11 ta yumaloq bargchalari bor, cheti yirik tishchali, to‘q yashil 
rangda, yaltiraydi.
Bu shum barg yozib bo'lgach (may oyida) gullaydi. Gullari zich 
ro‘vak hosil qiladi, ular barg qo‘ltig‘ida joylashadi, xushbo‘y, guitojisi 
oq, gulkosasi yashil bo‘ladi.
Gullari hasharotlar yordamida changlanadi. Mevasi lansetsimon, 
qanotchali pistacha bo‘lib, oktabr-noyabr oylarida yetiladi. Havoning 
issiq va quruqligidan zararlanadi.
Shumtolning tanasi kesilsa, shu joyidan tez qotadigan shira oqadi, 
u shirin bo'lib, «mannu» deb ataladi. «Mannu» surgi dori sifatida 
tibbiyotda ishlatiladi.
So‘g‘diyona shumtoli(Fraxiniis sogdiana Bunge.). 
Balandligi 
20 metrga, diametri 60-70 sm gacha o‘suvchi manzarali daraxt. 
Novdalari sariq-kulrang,barglari 3 mutovkali, 3—6 bargU, chekkalari 
mayda tishchali. Gullari mayda,martning ikkinchi yarmida gullaydi. 
Mevalari qanotchali, 4 sm uzunlikda va 0,7 sm kenglikda, urug‘i 
cho'zinchoq, tuxumsimon shaklga ega. Tabiiy sharoitlarda asosan 
urug‘idan ko'payadi, lekin nihollar yozgi oylarda nam yetishmasligi 
oqibatida qurib qoladi.
Ushbu shumtolning areali Markaziy Osiyoda Tyan-Shan,Pomir- 
Oloy va Kopettog‘ bilan cheklangan. Ushbu tur tog‘li hududlarda 
0
‘stirish uchun tavsiya yetiladi.
Shumtolning yog‘ochi qizg‘ish bo‘lib, yuqori texnikaviy xossaga 
ega. Shumtol 0 ‘rtayer dengizi atrofi, Kichik Osiyo mamlakatlarida 
tarqalgan. Yevropada, shimolda Vengriyagacha tarqalgan. U Rossiya- 
da 
chiroyli gullaydigan manzarali o‘simlik sifatida janubiy hududlarda 
ekiladi.
Sovuqqa chidamsiz, shuning uchun Qrimdan shimolga o ‘ta 
olmaydi. Ukrainada sovuqdan zararlanadi. Uning keng tarqalishiga
291

---

imkon bo‘lmaydi. Keyingi vaqtlarda introduksiyalashtirish natijasida 
shumtolning 20 dan ortiq turi 0 ‘zbekiston sharoitlarida o‘stirilmoqda.