O ramazonov, S. S. Buriyev meliorativ tuproqshunoslik

22-jadval. O‘zbekistonda yemirilgan tuproqlar maydoni va darajasi 
Yemirilish turlari 
Yemirilganlik darajasi, % 
Kam 
yemirilgan 
O‘rtacha 
yemirilgan 
Kuchli 
yemirilgan 
Suv ta’sirida 
30,2 
26,9 
42,9 
Sug‘orish ta’sirida 
60,0 
20,9 
19,1 
Shamol ta’sirida 
33,6 
55,6 
10,8 
 
Suhoriladigan  dehqonchilik  olib  boriladigan  hududlarda  tuproqning 
yemirilishi  yetishtirilayotgan  o‘simliklarni  sug‘orish  natijasida  kuzatiladi. 
Respublikada  sug‘orish  eroziyasi  (sh.j.,  jarlar)  och  tusli  va  tipik  bo‘z 
tuproqlar  tarqalgan  hududlarda  700  ming  gektar  maydonda  kuzatiladi. 
Tuproqlar  yemirilishining  asosiy  sabablari:  do‘ngsimon  past-balandliklar, 
nisbatan  katta  qiyalik,  tuproq  tarkibida  gumus  moddasining  kamligi, 
tuproq  zarralarining  yuvilishga  chidamsizligi  va  uni  yetishtirilayotgan 
ekinlarni sug‘orish texnikasi elementlarini tanlashda e’tiborga olinmasligi. 
Tuproqning shamol ta’sirida yemirilishi ikki xil ko‘rinishda namoyon 
bo‘ladi:  har  kuni  esadigan  kuchsiz  va  vaqti-vaqtida  vujudga  keladigan 

---

116 
kuchli  shamol  (bo‘ron)  ta’sirida  chang-to‘zon  va  mayda  zarrachalari 
boshqa joyga ko‘chiriladi.  Shamol ta’sirida tuproq yemirilishi rel’yefning 
deyarli  barcha  qismida  sodir  bo‘lishi  mumkin  va  qishloq  xo‘jaligi  ishlab 
chiqarishiga  katta  zarar  keltiradi.  Respublikada  shamol  ta’sirida 
tuproqlarni  vaqti-vaqtida  yemirilishi  Farg‘ona  vodiysining  markaziy  va 
g‘arbiy  qismida,  Toshkent  viloyatining  Bekobod  tumanida,    Buxoro 
vohasida, Mirzacho‘l, Qarshi cho‘li, Qoraqalpog‘istonning g‘arbiy qismida 
1,8  mln.  ga  maydonda  muntazam  ravishda  kuzatiladi.  Tuproqlarning 
shamol  ta’sirida  yemirilishining  asosiy  sabablari:  deyarli  bir  xil 
yo‘nalishda  kuchli  shamol  esishi,  yengil  mexanik  tarkibli  tuproq, 
sho‘rlanganligi, dalalar maydonining nisbatan kattaligi, tuproqni muhofaza 
qiladigan ixota daraxtzorlar holatining qoniqarsizligi. 
Respublikaning  tog‘  oldi  (lalmi)  va  tekislik  (sug‘oriladigan)  qismida 
tarqalgan  tuproqlarning  yemirilganlik  darajasi  va  maydonlarini  23-
jadvalda keltirilgan ma’lumotlardan tassavur qilish mumkin (23-jadval).