O ramazonov, S. S. Buriyev meliorativ tuproqshunoslik

 
9-jadval. Tuproqning hajmiy og‘irligini aniqlash 
Tuproq 
nomi 
Qatlam 
chuqurligi, 
sm 
P, g 
C, g 
W, % 
V, cm
3
 
Q, g/sm
3
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
3.3. Tuproqning mexanik tarkibini aniqlash 
(A.F.Vadyunina usuli) 
 
Tuproqning  qattiq  qismi  tog‘  jinslari,  minerallar  va  organik 
moddalardan iborat. Bu zarrachalar mexanik elementlar deyiladi. Har xil 
kattalikda  bo‘lgan  mineral  zarrachalarning  foiz  hisobidagi  nisbatiga 
tuproqning mexanik tarkibi deyiladi. 
Mexanik elementlar diametri 1 mm  dan katta bo‘lsa tuproq skeleti, 
undan  kichik  bo‘lsa  melkozem  (mayda  qismi)  deyiladi.  Melkozem  ham 
ikkiga  bo‘linadi.  Diametri    0,01  mm  dan  katta  bo‘lganlari  fizik  qum, 
undan kichiklari esa fizik loy deyiladi. 
Tuproqning  mexanik  tarkibini  dala  sharoitida  aniqlanganda  uning 
granulometrik  tarkibiga  (donadorlik)  izoh  beriladi.  Shunga  asoslangan 

---

74 
holda  tuproq  dalalarga  ajratiladi,  farqi  aniqlanadi  va  dehqonchilikka 
yaroqligi belgilanadi. 
Tuproqning  granulometrik  tarkibini  aniqlashda  taxminiy  usuldan 
foydalanish  mumkin.  Bunda  tuproq  kaftda  ishqalanganda  sezilishi, 
tuproqning  quruq  va  nam  holati,  nam  tuproqning  kaft  orasida 
yumaloqlanish darajasi e’tiborga olinadi. 
Zarur narsalar: tarozi, chinni kosacha, shpatel, distirlangan suv. 
 Ishlash tartibi: 
3-4  g  tuproq  idishda  suv  quyib  aralashtiriladi,  quyuq  loy  holatiga 
keltirilgach kaft orasida ishqalanadi va diametri 3  mm bo‘lgan cho‘ziq ip 
(shnur)  shaklga  keltiriladi.  So‘ngra  cho‘zilgan  loy  qog‘oz  ustiga  qo‘yilib, 
halqa  shakliga  keltiriladi.  Shunda  u  sochilib  ketadi,  yoriladi  yoki  tekis 
halqa  shaklida  saqlanib  qoladi.  Shu  ko‘rsatkich  asosida  tuproqlarni 
mexanik tarkibi aniqlanadi (10-jadval).