O ramazonov, S. S. Buriyev meliorativ tuproqshunoslik

Mayda 
chang 
(0,005-0,001 
mm) 
odatda 
ancha 
yuqori 
dispersiyalanganligi  bilan  xarakterlanib,  qator  birlamchi  va  ikkilamchi 

---

14 
minerallardan  iborat.  Shuning  uchun  ham  yirik  zarralarga  xos  bo‘lmagan 
qator  xossalar,  jumladan,  koagullanish  va  struktura  hosil  qilish 
xususiyatiga  hamda  singdirish  qobiliyatiga  ega,  chirindi  moddalarni  ko‘p 
saqlaydi.  Lekin  mayda  zarrachalarning  ko‘p  bo‘lishi  tuproqning  suv 
o‘tkazuvchanligini yomonlashtiradi, o‘simliklar uchun o‘tadigan nam kam 
bo‘ladi,  yuqori  ko‘pchish  va  bo‘kish,  yopishqoqlik,  yorilib  ketish  va  zich 
qovushmali bo‘lishi bilan xarakterlanadi. 
Loy  (<0,001  mm),  asosan,  yuqori  dispers  ikkilamchi  minerallardan 
iborat.  Birlamchi  minerallardan  kvarts,  ortoklaz,  muskovit  kabilar 
uchraydi. Bu zarrachalar tuproq unumdorligida muhim ahamiyatga ega va 
tuproqda  kechadigan  qator  fizik-  kimyoviy  jarayonlarda  asosiy  rol 
o‘ynaydi.  Loyqa  zarralari  yuqori  singdirish  qobiliyatiga  ega,  chirindi  va 
o’simliklar uchun zarur azot hamda boshqa moddalarni ko‘p saqlab turadi. 
Undagi  kolloid  zarrachalar  tuproq  strukturasining  hosil  bo‘lishida  muhim 
rol  o‘ynaydi.  Ammo  dispersiyalangan  loy  zarrachalari  qator  salbiy 
xossalarga olib keladi. 
Yuqorida  aytilganlardan  ko‘rinib  turibdiki,  mexanik  elementlar 
o‘lchamining  maydalanib  borishi  bilan,  ularning  xossalari  ham  o‘zgarib 
boradi. Ayniqsa, ana shunday keskin o’zgarishlar «fizik qum» (>0,01 mm) 
va  «fizik  loy»  (<0,01  mm)  zarrachalari  chegarasida  yaxshi  ifodalangan. 
Shuning  uchun  ham  tuproqning  mexanik  tarkibini  o‘rganishda  ana  shu 
zarrachalarning miqdoriga alohida e’tibor beriladi.