О. Р. Райимбердиева бухгалтерия ҳисоби, ИҚтисодий таҳлил ва аудит

2.
Н.П Кондраков. Бухгалтерский учет: Учебное пособие. –М.: ИНФРА-М, 1997.-560с, 
стр. 315-333. 
3
.И.Завалишина. Янгича бухгалтерия ҳисоби. –Т.: «Иқтисодиёт ва ҳуқуқ дунёси» 
нашриёт уйи, 2004.
4. 
«Маҳсулот (иш, хизматлар)ларни ишлаб чиқариш ва сотиш харажатларининг таркиби 
ҳамда молиявий натижаларни шакллантириш тартиби тўғрисида»ги Низом. –Т.: 1999 йил 5 
феврал. 
5.10.Сарфлар, даромадлар ва якуний 
молиявий натижалар ҳисоби 
Дарс мақсади: 
Талабаларда сарфлар, даромадлар ва якуний молиявий натижалар 
тўғрисида тушунча хосил қилдириш 
Идентив ўқув мақсадлари: 
5.10.1. Корхона сарфлари, даромадларини изоҳлаб бера олади.
 
5.10.2. Корхона молиявий натижаларини шакллантиришни сўзлаб бера олади.
 
Керакли манбалар: 
корхона молиявий натижалари тўғрисидаги ҳисобот (2-шакл). 
Ишни бажариш тартиби: 
1. 
Сарфларни ҳисобга одувчи счётлар моҳиятини айтиб беринг 
2. 
Давр сарфлари
 
таркибини
 
изоҳлаб беринг
 
3. 
Молиявий фаолият бўйича сарфларни ҳисобга олиш хусусиятларини очиб беринг 
4. 
Маҳсулотни сотишдан олинган ялпи фойда қандай аниқланишини мисол ёрдамида 
тушунтириб беринг 
5. 
Асосий фаолият натижасида олинадиган фойда, умумхўжалик фаолият натижасида 
олинадиган фойда суммаси, Солиқ суммасини тўлагунча аниқланган фойда суммаси, соф 
141 
148 

---

томонидан қандай ҳужжатлар асосида амалга оширилганлигини кўрсатиши керак. 
Банк кўчирмаларида акс эттирилган ҳар бир операция тегишли бирламчи ҳужжат 
(ҳисоб-варақ, тўлов топшириқномаси, тўлов талабномаси ва ҳ.з.) билан тасдиқланиши лозим.
Банк кўчирмасига илова қилинган бирламчи ҳужжатлар муайян тартибда гуруҳланади, 
олдин кўчирмага барча кирим ҳужжатлари, улардан кейин барча чиқим ҳужжатлари илова 
қилинади. 
Банк жараёнларида бундай текшириш ўтказиш операцияларнинг моҳияти бўйича банк 
ҳужжатларини текшириш билан бирга олиб борилади. Бунда аудитор қуйидагиларни 
аниқлаши лозим: 
- товарсиз ҳисоб варақлар ва бошқа ноқонуний операциялар бўйича бўнаклар тўловлари 
нотўғри ўтказилганлигини (текширилаётган корхонага таалуқли бўлмаган бошқа 
ташкилотларнинг сотиб олган товарлари ва харажатлари бўйича ҳисоб варақларга хизмат 
кўрсатиш тартибида пул ўтказилганлигини); 
- 
товар моддий бойликларни мавсумий тўплашга, бажарилган иш учун 
буюртмаларининг тўпланмаган ҳисоб варақлари ва ўз вақтида фойдаланилаётганлигини, 
ссуда олиш учун тақдим этилган ҳужжатларнинг ҳақконийлигини; 
-бирон-бир жойда иш ҳақи тўлаш ва бошқа аниқ мақсадли харажатлар учун ваколатли 
шахсларнинг баъзи корхоналарда очиладиган жорий ҳисоб варақлари операциялари 
синчиковлик билан ўрганилиб чиқилиши керак. 
Бу ҳужжатлардан нусхалар олиниши ва далолатномага тиркаб қўйилиши керак. 
Аудитор бирламчи ҳужжатларнинг мазмунини ва уларнинг банк кўчирмаларида акс 
эттирилишини текширар экан, амалга оширилган операцияларнинг қонунийлиги ва мақсадга 
мувофиқлигини, шунингдек, корхона фаолиятига хос бўлмаган операцияларни аниқлайди. 
Кўпинча турли сабаблар билан пулларни муомала чиқимларига ва бошқа манбалар 
ҳисобига ҳисобдан чиқариш йўли билан амалга ошириладиган ғайриқонуний операциялар 
учраб туради. 
Ҳақиқатда эса, бу пуллар кейинчалик ўғирланадиган товар сотиб олишга (коммунал 
хизматлар, санаторийлар, дам олиш уйлари ва сайёҳлик базаларига йўлланмалар олишга ва 
бошқаларга, кредиторлик қарзларни қалбаки шахслар ва ташкилотларга асоссиз равишда 
ўтказишга ва шу кабилар) ишлатилади. 
Маҳсулот юборувчиларнинг счётларига пул ўтказиш операцияларини текширишда 
тушумларнинг тўлиқлигига, ҳақи тўланган моддий-техника бойликлари кирим 
қилинганлигига ва хизматлар ҳақиқатда бажарилганлигига ишонч ҳосил қилиш зарур. 
Ҳисоб рақамига келиб тушувчи пул маблағларнинг тўлиқ кирим қилиниши ва 
бухгалтерия ҳисобида тўғри акс эттирилишини текширишда ҳам ҳужжатларни солиштириб 
кўриш усулидан фойдаланилади. Тайёрлов ташкилотлари ва бошқа сотиб олувчилардан 
тушган суммалари счётдаги ёзувлар билан солиштирилиб кўрилади. 
Ҳужжатларнинг ҳақикийлиги ва операцияларнинг қонунийлиги текширилгандан кейин, 
аудитор 2-журнал-ордер ва 5100-"Ҳисоб-китоб счёти" ҳисоботи бўйича 2-қайдномалардаги 
ёзувларни текширади, бунда акс эттирилган операциялар бўйича счётларнинг ноодатий 
боғланишга, якунларни чиқариш тўғрилигига ва бошқаларга қаратади. 
Пул муомалалари бўйича банкдаги счётдан кўчирмага илова қилинадиган 
ҳужжатларнинг тўғри расмийлаштирилишини, уларда банк муассасасининг муҳри, сана ва 
банк ходимларининг имзоси борлиги текширилиши, бирламчи ҳужжатларда кўрсатилган 
муомалаларнинг қонунийлигини аниқлаш керак.
Пул маблағлари счётидан харажатларни ҳисобга олувчи счётдаги, келгуси давр 
харажатлари счётига, зарарга ўтказилган суммаларни текширишда уларда баъзи бирларини 
ундириб олиш зарурияти йўқлигини аниқлаши лозим. 
Кредиторлик қарзларни тўлаш учун ўтказилган пул муомалаларининг асосли ва ўз 
вақтидалигини текшириш керак.