О. Р. Райимбердиева бухгалтерия ҳисоби, ИҚтисодий таҳлил ва аудит

4. Қайси модда баланс активининг II бўлимида кўрсатилган? 
129 
160 

---

балансдан ташқари счётда ҳисобга олинади. Ижарага олинган асосий воситаларни 
текширишда, уларнинг баланс ҳисоби юритилиши аниқланади. Шартнома шартлари 
ўрганилади. 
Аудитор жисмоний ва маънавий эскириши, фалокатлар, табиий офатлар, фойдаланиш 
техник бузилишлари ва бошқа сабаблар оқибатида яроқсиз ҳолга келган асосий воситаларни 
ҳисобдан чиқариш билан боғлиқ операцияларни ялпи текширади. Текшириш ишлари 
амалиётда ўзлаштириб олиш мақсадида янги буюмларни эскиларига алмаштириб олиш 
ҳоллари учраб туради. Аудитор бундай ҳолларда тугатиш далолатномалари маълумотларини 
(АВ-4 сон шакл) техник ҳужжатлар маълумотлари (паспорт, фойдаланиш қўлланмалари ва 
бошқалар) инвентарь дафтарлардаги маълумотлар (АВ-6, 7, 8, 9 сон шакл) билан таққослаш, 
шунингдек, мазкур объект ишдан чиққунга қадар ҳисобда бажарилган ёзувларни ўрганиш 
йўли билан аниқлаши мумкин. 
Яроқсиз ҳолга келган бинолар, иншоотлар, машиналар, асбоб-ускуналар ва бошқа 
воситаларни ҳисобдан чиқариш тартиби ҳақидаги Намунавий йўриқномага мувофиқ асосий 
воситаларни ҳисобдан чиқариш ҳуқуқи корхонанинг ўзига берилган.
Асосий воситаларнинг яроқсизлигини, уларни тиклаш учун тузатиб бўлмаслиги ва 
самарасизлиги билан боғлиқ зарур ҳужжатларни расмийлаштириш билан корхоналарда 
раҳбарнинг буйруғи билан бош мухандис ёки жавобгарлик юкланган шахслардан, 
шунингдек, жамоа ташкилотлари вакилларидан иборат таркибда доимий комиссия тузилиши 
керак. 
Бу комиссия томонидан тузилган асосий воситаларни тугатиш ҳақидаги 
далолатномаларда (АВ-4 сон шакл) ҳисобдан чиқариш сабаблари батафсил баён қилиниши 
ҳисобдан чиқарилаётган объектни тузатиш ёки тиклашдан мақсад, чиққан мол-мулкни 
тугатишдан олинган материаллар кўрсатилиши керак. 
Аудитор 
фалокатлар 
оқибатида 
асосий 
воситаларни 
ҳисобдан 
чиқариш 
далолатномасини текширишда фалокат тўғрисида далолатнома нусхаси мавжудлигини, 
шунингдек, фалокатни келиб чиқарган сабаблар ҳақидаги ёзма тушунтириш, айбдор 
шахсларга нисбатан кўрилган чораларни назорат қилиши керак. 
Аудитор объектлар корхона раҳбари кўриб чиқмаган ва тасдиқламаган далолатномалар 
билан ҳисобдан чиқарилганлигини текширади. 
Асосий воситаларга амортизация меъёрлари билан белгиланадиган фойдаланишнинг 
бутун муддат давомида ишлатиш, уларни ҳисобдан чиқариш тўғрилигининг асосий мезони 
ҳисобланади. 
Аудитор асосий воситаларнинг нотўғри ва муддатдан илгари ҳисобдан чиқариши 
далилларини, зарарлар суммасининг ва айбдор шахсларни аниқлаш зарур. Шундан сўнг 
асосий воситаларни тугатиш операцияларнинг ҳисобда тўғри акс эттирилганлигини 
текширади. 
Асосий воситаларни ҳисобга олиниши, уларнинг ҳолати, ҳаракати ва улардан 
фойдаланиш самарадорлигини текшириш натижалари бўйича оралиқ далолатномаларини 
тузади. 
Бухгалтерия ҳисобида асосий воситаларнинг чиқими қуйидаги ёзувлар билан акс 
эттирилиши мумкин: 
Тўлов асосида асосий воситаларни сотиш билан боғлиқ операциялар бошланғич 
қийматига: 
Дебет-Асосий воситани ҳисобдан чиқариш 
Кредит-Асосий восита 
бир вақтда эскириш суммасига: 
Дебет-Асосий воситанинг эскириши 
Кредит- Асосий воситани ҳисобдан чиқариш
келиб тушган тушум ёки қўйилган счёт суммасига: 
Дебет-Ҳисоб-китоб рақами 
Кредит- Асосий воситани ҳисобдан чиқариш 
сотишдан олинган тушумдан ҚҚС ҳисобланганда: 
Дебет- Асосий воситани ҳисобдан чиқариш 
Кредит-Бюджет билан ҳисоб-китоб сотишдан кўрилган молиявий натижа аниқланганда: 
Дебет-Маъмурий харажатлар
Кредит-Асосий воситани ҳисобдан чиқариш (кўрилган зарарга) 
1.брак маҳсулотни тузатиш учун цехга берилди 
2.тайёр маҳсулот кўргазмага берилди 
3.тайёр маҳсулот яримфабрикат сифатида қабул қилинди 
4.тўғри жавоб йўқ