O r g a n I k k I m y o

kondersirlangan,  bir,  ikki,  uch  va  h o k a zo   geteroatom li  blishi
 
mumkin.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Geterotsiklik  birikmalaming  muhim  guruhlari  va  ularga
 
kiradigan  vakillariga  m isollar keltiramiz:
B e s h   a ‘z o li  g e te r o tsik lla r :
A.  Bir  geteroatomli  :
 
HC-------- CH
HC 
CH
 
furan
В.  Ikki  geteroatomli
 
-N
O
oksazol
HC
-сн
нс 
сн
 
s
tiofen
N
tiazol
D.  Uch  va  undan  ortiq  geteroatomli
HC-
-сн
н с х 
сн
N
I
н
pirrol
N
N
Н
imidazol
N
II
N
N-
N /
I
Н
о
N
N
I
Н
1,2,3-triazol 
1,2,4-triazol
Olti  a'zoli  geterotsikllar
 
A.  Bir  geteroatomli  :
^---- N
N 
N
V
I
н
1,2,3,5-tetrazol
N
piridin
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

xinolin
 
(a   ,  P-benzopiridin)
D.  Ikki  geteroatomli  :
V
pirimidin  (  1,3-diazin  )
B itsiklik  geterotsikllar
V '
 
------N
k X j J
N 
N
l
H
 
purin
 
(  imidazopirimidin  )
N o m l a n i s h i
O datda  geterotsiklik  birikmalarning  yuqorida  keltirilgan
 
trivial  nomlari  ken g  ish la tila d i.
Bir 
geteroatom li 
geterotsiklik 
birikmalarni 
ratsional
 
n om en k latu ragak  ran om lash d aham tegish ligeterotsik llarn in g
 
trivial  nomlari  a s o s   qilib  olinadi.
B e sh   a'zoli  geterotsikllarda  o ‘rinbosarlarning  holati  raqam
 
yoki a ,  a \  ft, /3'  harflari  bilan  belgilanadi:
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

а
О
 
furan
р
;— чэ
a-brom furan
 
yo k i  2-brom furan
а , 
а^-dim etilfuran
 
y o k i  2,5-dim etilfuran
-ci
Br-
Вг
1
NS '  
x S ‘
tiofen 
а   -  xlortiofen 
а,  а 1 -   dibromtiofen
yoki  2  -   xlortiofen 
yoki  2,5  -   dibromtiofen
Azot  atomi  bilan  bog'langan  oNrinbosarlar  oldiga
 
N  harfi  qoNyiladi:
P^— . э
N
I
H
^ С Н 3
N
I
CH
3
N  -   metilpirrol
а   -  metilpirrol
 
yoki  2  -   metilpirrol
Piridin  yadrosidagi  uglerod  atomlari  а ,  а   1 ,  P,  P
 
у  ,  xinolindagi  atomlar  esa  а ,  p,  у  va  o,  m,  p,  a  (ana)
 
harflari  bilan  belgilanadi  :
а
C J
piridin
сн3- с қ
N
CH3
N
OH
а -metil-p1 -etilpiridin 
а -gidroksipiridin
 
yoki  2-metil-5-etilpiridin  yoki  2-gidroksipiridin
a 
Г
OH
xinolin 
а   -  aminoxinolin 
o-  gidroksixinolin
yoki  2-aminoxinolin 
yoki  8-gidroksixinolin
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

A gar geterotsiklik  birikmalarda  bir n e ch a   har xil  g etero a to m
 
b o ‘lsa,  raqam lash  kislorod  atom idan  boshlanadi,  s n gra  ol-
 
tingugurt  va  a z o t  atom lariga  tiladi.  Geterotsikllarda  NH  va
 
uchlam chi  a z o t  b lganda  1  raqami  bilan  NH  belgilanadi.
D em ak,  ikki  va  undan  ortiq  har  xil  geteroatom lari  bor
 
geterotsikllar  O,  S ,  NH,  N  tartibiga  rioya  qilingan  holda
 
raqamlanadi:
oksazol
tiazol
IU P A C
 (s o f va  am aliy  kimyo  xalqaro  ittifoqi)  19 5 7 -  yilda  g e -
 
terotsiklik  birikmalarning  nom enklaturasini  ishlab  c h iq d i.
B esh   va  olti  a ‘zoli  geterosikllar trivial  nomlar  bilan  ataladi.
B ir  g e t e r o a t o m l i   b e s h   a ‘z o l i  g e t e r o t s i k l l a r n i n g
 
t u z il is h i