O qo‘shmurodov, B. Shukuriddinov

Issiqlik o‘tkazish xususiyatlari. Kristallarning issiqlik o‘tkazish xususiyatlarini aniqlash uchun ko‘pgina tajribalar o‘tkazilgan. Shulardan eng oddiysi – shag‘am (parafin) yordamida kristallarning issiqlik o‘tkazish xususiyatlarini aniqlashdan iborat. Masalan, kub shaklidagi kristall tomonlarini bir xil qalinlikda shag‘am bilan qoplab, markaz qismiga qizdirilgan igna tutiladi. Bu holda igna uchi tekkan nuqtadan shag‘am barcha tomonlarga bir xil tezlikda eriy boshlaydi. Ma’lum vaqt o‘tgandan keyin erish nuqtalari o‘zaro birlashtirilsa, doira shakli hosil bo‘ladi (16-rasm).

16-rasm. Kub (a), geksagonal prizma (b) va rombik prizma (d) tomonlarida shag‘amning erish shakllari.

Bundan «kubning barcha tomonlari bo‘yicha issiqlik bir xil tezlikda tarqaladi» degan xulosa chiqarish mumkin. Shuning kabi oliy kategoriya kristallarining barchasida ham shu hodisani kuzatish mumkin. Demak, oliy kategoriya kristallarining izotropik xususiyatga ega bo‘lganligi uchun issiqlik barcha tomonlarga bir xil tezlikda tarqaladi.

Yuqorida ko‘rsatilgan tajribani o‘rta kategoriya (geksagonal, trigonal, tetragonal singoniyalari) kristallarida o‘tkazsak tamomila boshqacha holni kuzatish mumkin. Ularda issiqlik tarqalish tezligining shakli ellipsni ifodalaydi. Demak, o‘rta kategoriya kristallarining anizotroplik xususiyatlariga binoan issiqlik ikki yo‘nalishda har xil tezlik bilan tarqaladi.

Quyi kategoriya kristallarining tomonlarida issiqlik o‘tkazish tezligi har xil bo‘lib, bir-biriga perpendikulyar holatda joylashgan o‘qlari turli o‘lchamdagi ellipsoidlar shaklida tarqaladi