O‘. P. Umurzoqov, A. J. Toshboyev

«Nur» fermer xo‘jaligida sodir bo‘lgan xo‘jalik muomalalari bo‘yicha tuzmagan provodkalar.

№	Muomala mazmuni va asos bo‘luvchi dastlabki hujjatlar	Summa	Hisoblar bog‘lanishi
			Dt	Kt
1	2	3	4	5

1. Beda pichani sarflanadi. 20s. 1-yem-xashak 12340		2010	1060
2. Bir bosh sigir asosiy podadan hisobdan chiqarilib, 64600		1120	0171
7.10.15.18.20. va 26 yanvar kunlari aholiga 3. sotilgan sut uchun kassaga naqd pul kirim qilindi 42000		5110	9010
(kassa kirim orderi) Shu kunlari kassaga kirim qilingan daromadlar 4. bankdagi hisob raqamiga topshirildi (pul 42000		5110	5010
topshirganlik to‘g‘risidagi patta (kvitansiya)
nusxasi va bank ko‘chirmasi)
Elektr ta’minoti va kommunal xizmatlar (28,01)
5. uchun tegishli idoralarning hisoblari to‘landi (to‘-	2400	6010	5110
lov topshirig‘ining nusxasi va bank ko‘chirmasi)
29.01. Ish haqi hisoblash vedomosti (V-8
shakl)ga asosan, hisoblangan ish haqi summasi
6. ushlandi:	66000	2010	6710
a) nafaqa fondiga ajratma (2,5%)	1650	6710	6520
b) daromad solig‘i (stavka bo‘yicha)	22885	6710	6410
v) kasaba uyushmasi badali (1,0%)	660	6710	6520
Jami:__26400__2010'>Jami:	25195	6710	-

sarflash vedomosti


boquvga qo‘yildi. 12.01.2002 y. №2 Dalolatnoma.

7	Ish haqi summasiga nisbatan ajratmalar hisoblanadi
29,0	a) kasaba uyushmasi (federatsiyasiga) (1,2 %)	792	2010	6520
1	b) bandlik fondi (birja)ga 1,5 %	990	2010	6410
	v) ijtimoiy sug‘urta fondiga 37, 3 %	24618	2010	6520
	Jami:__42055__5010'>Jami:	26400	2010	-
	Hammasi: 51595
	Yuqorida hisoblangan soliqlar, sug‘urta

7. 
   organlariga ajratmalar va boshqa qarzlar hisob raqamidan o‘tkaziladi (to‘lov topshirig‘ining
   

nusxasi va bank ko‘chirmasi)
Ish haqidan ushlangan summalar:

7. 
   

   	Nafaqa fondiga ajratma 2,5%		1650		6520		5110
   	Daromad solig‘i (stavka bo‘yicha)		22885		6410		5110
   	Jami:		25195		-		5110
   	Hammasi:		51595		-		-
   9 3	Bankdagi hisob-kitob raqamidan kassaga olindi (chek, kassa kirim orderi,bank ko‘chirmasi):
   02	– ish haqi berish uchun		40805		5010		5110
   	– xizmat safari uchun		1250		5010		5110
   	Jami:		42055		5010		5110
   	Kassadan berildi (to‘lov vedomosti, kassa
   10. chiqim orderi):		40805		6710		5010
   ish haqi xizmat safari uchun Allayarov K.ga		1250		4420		5010
   Jami:		42055		-		5010

   
   
   
   A) kasaba uyushmasiga 1,0%
   

660
6520
5110

Fermer xo‘jaliklarida mehnat haqi bo‘yicha xodimlar bilan hisoblashuvlar, daromaddan budjetga to‘lanadigan soliqlar hamda sug‘urta organlari va boshqa fondlarga ajratmalarni hisobga olish uchun «Ish haqini hisobga olish vedomosti» (V-2 shakl) yuritiladi (10.8.9-jadval).

Vedomostda ish haqi va unga qo‘shimcha hisoblash, daromad solig‘i, nafaqa fondiga ajratma, aliment, kasaba uyushmasiga ajratma kabilar ish haqidan ushlanib hamda ish haqi summasiga nisbatan hisoblanib budjet va

sug‘urta organlariga o‘tkaziladigan summalar hisob-kitob qilinadi. Summalar jamlanib, tekshirilgandan so‘ng, bevosita vedomostda, oldindan provodka tuziladi va tegishli (T-1) shaklga o‘tkaziladi. Bunda 3-«Muomala mazmuni» ustuniga «V-8 shakl-Ish haqi hisoblangan vedomostiga asosan» deb yozilib hisoblangan, qo‘shilib hisoblangan va ushlangan summalarning har bir turi bo‘yicha nomma-nom alohida qator bilan tegishli summalari o‘tkaziladi. So‘ngra vedomostning shu betiga «summalar T-1 shaklga o‘tkaziladi» deb yoziladi va shu kungi sana bilan buxgalter imzo qo‘yadi.
Ma’lumki, bozor iqtisodi sharoitida budjetga to‘lanadigan soliqlar, sug‘urta organlariga va boshqa budjetdan tashqari organlarga ajratmalar turlari ko‘payadi hamda ularning me’yori (stavkasi) o‘zgarib ham turadi. Ularning hisoblanishi, to‘lanishi (o‘tkazilishi)ni va oy oxiriga qarz bo‘lib qolayotganini turlari bo‘yicha aks ettirish va nazorat qilib borish uchun «Budjet, sug‘urta hamda boshqa debitor va kreditorlar bilan hisoblashuvlar» vedomosti (10- jadval) ochish maqsadga muvofiqdir.
Oy oxirida mablag‘lar va ularning manbalarini hisobga oladigan barcha hisoblarning debet va kredit aylanmalari jamlanadi. Barcha hisoblar bo‘yicha debet va kredit aylanmalarining alohida jami 4-ustundagi summalar jamiga teng bo‘lishi kerak. Bu tenglikdan summalarning hisoblarda to‘g‘ri aks ettirilganligiga ishonch hosil qilinadi va oxiriga, ya’ni keyingi oyning 1- sanasiga qoldiq chiqariladi.
Ushbu chiqarilgan qoldiqlar tekshirilib, to‘g‘riligiga ishonch hosil qilinganidan so‘ng keyingi oyning 1-sanasiga (bizning misolimizda 1-fevralga balans tuziladi). Buning uchun chiqarilgan qoldiqlar tegishli hisoblar bo‘yicha
«debet» ustunidagilari balansning «aktivi»ga, «kredit» ustunidagilari
«passiv»ga o‘tkaziladi.
Demak, hisobning soddalashtirilgan shaklida balans tuzish bevosita
«Xo‘jalik muomalalarini hisobga olish daftari» (T-1 shakl) orqali amalga oshirishlar ekan, keyingi oylarda ham hisob yuritish shu tartibda davom ettirilaveradi.
Balans hisoboti fermer xo‘jaliklarida asosiy hisobot shakllaridan bo‘lib, uning to‘g‘ri, aniq va o‘z vaqtida tuzilishi ko‘p jihatdan joriy hisobni to‘g‘ri tashkil etishga bog‘liq.
Xulosa qilib shuni ta’kidlash lozimki, fermer xo‘jaliklarida buxgalterlik hisobining soddalashtirilgan shakli quyidagi shart-sharoitlar bo‘lganda qo‘llanilishi mumkin:
- xarajatlar hisobot davri (oyi)da to‘laligicha mahsulot ishlab chiqarish (ish bajarish va xizmat ko‘rsatish)ga sarflanganda;

-174-

10.8.9-jadval

Hisoblangan debet va kredit hisoblari.
10.8.10-jadval.
Budjet, sug‘urta va boshqa debetorlar hamda kreditorlar bilan hisoblashuvlar VEDOMOSTI (2002-yil yanvar).

№	Analitik hisoblar (soliq, ajratma, to‘lov, sug‘urta va h.k.)	Oy boshiga qoldiq		6410, 6520, 6710 hisoblar debetiga					Kt aylanma- lari bank ko‘chirm asiga asosan	Oy oxiriga qoldiq
		Dt	Kt	2010	6710	№	№	ham- masi		Dt	Kt
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12
6410 «Budjet bilan hisoblashuvlar» hisobi bo‘yicha

1.	Daromad	-	-	-		22885		22885
solig‘i
2. Bandlik
fondi		- -			990		-		990
(1,5%) jami:		- -			990		22885		23875

228
85


990


238
75

6520	«Sug‘urta bo‘yicha h	isoblashuvlar» hiso	bi bo‘yicha
1. Nafaqa			165
fondiga	- - -	1650	1650 0
(2,5%)
2. Kasaba
uyushmasi	792	-	792 792
fondiga (1,2
3. Ijtimoiy

sug‘urta fondiga (37,3%) va
h.k.

- - 24618 -

2461
8
246
18

1. Elektroset - 2400 - - - 2400 -

• 
  olgan mahsulotlari (bajarilgan ish va ko‘rsatilgan xizmatlar) uchun buyurtmachilarning kichik korxonadan hamda kichik korxonaning boshqa tashkilotlardan qarzi bo‘lmaganda, ya’ni sotilgan mahsulot olingan materiallar hamda bajarilgan ish va ko‘rsatilgan xizmatlar uchun hisoblashuvlar muomala sodir bo‘lishi bilan darrov amalga oshirilganda;
  
• 
  oddiy ishlab chiqarish usulini amalga oshirish, ya’ni murakkab bo‘lmagan sikl doirasida bir yoki bir necha xil mahsulotlar ishlab chiqarilganda (ish, xizmat bajarilganda), buyurtma bo‘yicha ish bajarilganda;
  
• 
  oldindan (avans qilib) xarajat va mahsulot olish hollari bo‘lmaganda;
  
• 
  daromadlar va xarajatlarni olingan hamda to‘langan naqd pullar asosida hisobga olish imkonining mavjudligi kichik korxonalarda buxgalterlik hisobining soddalashtirilgan shaklini qo‘llashda muhim omil hisoblanadi, ya’ni daromadlar sotilgan mahsulotlar (bajarilgan ish va ko‘rsatilgan xizmatlar) uchun kassaga naqd pul bilan olinganda;
  
• 
  xarajatlar esa materiallar, ish va xizmatlar uchun to‘langan naqd pul sarflanishi kabi qayd qilib borilganda.