O‘. P. Umurzoqov, A. J. Toshboyev

SQN*K!min
Bunda: S –mahsulot yoki ish birligi uchun qoplangan joriy xarajatlar; N- kapital sarflar yoki investitsiyaning me’yoriy darajasi;
T- u yoki bu yo‘nalishdagi kapital sarflar yoki investitsiya.

Masalan, fermer xo‘jaligi boshoqli don ekinlari hosilini o‘rib-yig‘ib oluvchi kombayn xarid qilmoqchi. Ishlab chiqarish omillari bozorida 3 xil rusumdagi kombayn mavjud bo‘lib, biri Rossiya Federatsiyasida ishlab chiqarilgan

«Yenisey» kombayni, bahosi 16 mln. so‘mni, ikkinchisi AQSHda ishlab chiqarilgan «Keys» kombayni, bahosi 22 mln, uchinchisi Germaniyada ishlab chiqarilgan «KSA» kombayni, bahosi 19 mln. so‘m.
Kombaynlar pasportida ko‘rsatilgan texnik ma’lumotlarga ko‘ra, mavsumda «Yenisey»- 600 tonna, «Keys» -1200 tonna, «KSA» kombayni esa
–840 tonna boshoqli donni o‘rib-yig‘ib olishi mumkin.
Har bir rusumdagi kombayn bilan o‘rib-yig‘ib olishga ketgan joriy xarajatlar 1 tonna hisobiga «Yenisey» kombaynida – 50 ming so‘mni, «Keys» kombaynida – 35 ming so‘mni, «KSA» kombaynida – 40 ming so‘mni tashkil etgan. Yuqorida keltirilgan ma’lumotlarni nisbiy (taqqoslama) samaradorlikni aniqlash formulasiga qo‘yish orqali qaysi rusumdagi kombaynni sotib olish fermer xo‘jaligi uchun iqtisodiy jihatdan samarali ekanligini aniqlaymiz:
«Yenisey» 50+0,16*26,6=54,2 ming so‘m;
«Keys» 35+0,16*18,3=37,9 ming so‘m;
«KSA» 40+0,16*22,6=43,6 ming so‘m.
Hisoblardan ko‘rinib turibdiki, fermer xo‘jaligi «Yenisey» rusumli kombaynni sotib olganda 1 tonna boshoqli donni o‘rib-yig‘ib olishga – 54,2 ming so‘m, «KSA» kombaynini xarid qilganda – 43,6 ming so‘m, «Keys»
kombaynidan foydalanganda – 37,9 ming so‘m sarf qilgan bo‘lardi. Yoki
«KSA» kombaynidan foydalangandan ko‘ra – 5,7 mingga, «Yenisey»ga nisbatan esa – 16,3 ming so‘m kam sarf qilishga erishadi. Shuning uchun fermer xo‘jaligi «Keys» rusumli kombaynni sotib olgani ma’qul.




M
Qisqacha xulosalar
ustaqil bozor munosabatlarida shakllanayotgan respublika iqtisodiyotiga investitsiya mablag‘lari, yangi samarali texnologiyalarning kirib kelishi mahsulot hajmini, assortimentini hamda daromadini oshirishga imkoniyat yaratdi. Investitsiyalar kapital, innovatsiya va ijtimoiy shakllarda Respublikaning barcha xalq xo‘jaligida samarali faoliyat ko‘rsatmoqda. Hukumat tomonidan investitsiya olib keluvchi investorlarni huquqiy himoyalash to‘g‘risida barcha qonuniy asoslar yaratildi. Investitsiya olib kirish va undan hamkorlikda foydalanish hamda moliyalash mexanizmlari davlat tomonidan boshqariladi, tartibga solinadi va nazorat ishlari olib boriladi. Respublikaning jahon bozoriga chiqishi uchun yangi ishlar, texnologiyalar zarur ekan, bu sohani rivojlantirishga katta e’tibor saqlanib qoladi. Ayniqsa, fermer xo‘jaliklarini rivojlantirishda ijtimoiy va ishlab chiqarish infratuzilmasini rivojlantirishda investitsiya
mablag‘lari va texnologiyalari muhim rol o‘ynaydi.