O. O. Hoshimov, S. S. Saidahmedov elektr yuritma asoslari

4.6. ASINXRON DVIGATELLARNING TEZLIGINI ROSTLASH
Asinxron dvigatellarning tezligini rostlash uch xil usulda amalga oshirilishi mumkin. Birinchi usul — parametrik rostlash bo‘lib, u dvigatelning ayrim parametrlarini o‘zgartirish bilan bog‘liq. Bunda stator zanjirining aktiv yoki aktiv-induktiv qarshiliklarini; rotor zanjirining aktiv yoki aktiv-induktiv qarshiliklarini; mashinaning qutblar sonini o‘zgartirish mumkin.
180
Ikkinchi usul rotor zanjiriga qo‘shimcha EYK kiritib yoki qo‘shimcha EYK hosil qilish maqsadida maxsus qo‘shimcha chulg‘am qo‘llash orqali bajariladi (o‘zgaruvchan tok kollektorli mashinalar).
Tezlikni rostlashning uchinchi usuli dvigatel ta’minot manbayi qiymatlarini o‘zgartirish bilan bog‘liq. Bu esa dvgatel kuchlanishini; dvigatel ta’minot manbayi chastotasini; dvigatel ta’minotini impuls ravishda o‘zgartish orqali amalga oshiriladi. Hozirda asinxron mashina tezligini rostlashning quyidagi: chastota orqali rostlash, bunda chastota boshqariladi va statordagi kuchlanish shakllantiriladi; chastota-tokli boshqarish, bunda chastota boshqariladi va tok shakllantiriladi; vektorli boshqarish, bunda mashinaning asosiy magnit ilashishi vektori shakllantiriladi; momentni bevosita boshqarish usullari mavjud.
Asinxron mashina uchun tarmoqdan berilgan quvvat quyidagi ko‘rinishga keltiriladi:
Pt = Mw0 = PtS + Pt(1-S) =D P + Pm, (4.30)
bu yerda: Pt, Pm, D P — mos ravishda tarmoqdan berilgan, mexanik ishga aylantirilgan va isrof bo‘layotgan quvvatlar; M — elektromagnit moment.
Tezlikni rostlash rejimlari mashina parametrlarini uzoq vaqt nominal qiymatdan og‘ishiga olib keladi. Shuning uchun bu yerda: energiya isrofi qurilmaning FIK va quvvat koeffitsiyenti muhim rol o‘ynaydi.
Rotor zanjiriga qo‘shimcha qarshilik kiritish. Simmetrik aktiv qarshiliklar kiritilganda kritik sirpanish ortadi, kritik moment esa o‘zgarmay qoladi. Demak, tezlikni yuklama momenti o‘zgarmay qolganda ham rostlash mumkin. Sirpanish energiyasi qo‘shimcha qarshiliklarda chiqib ketganligi uchun mashinaning qizishi xuddi
181
nominal rejimdagidek saqlanib qoladi. Si = 0,5 ga teng bo‘lgandayoq umumiy sirpanish
4.14- rasm. Ko‘p fazali asinxron dvigatelning stator fazalari seksiyalarining ulanish sxemalari: juft qutblar sonini 2p = 8 (a) va 2p = 4 ni seksiyalarni ketma-ket (b) va parallel (d) ulagan holatdagi sxemalari.
4.15- rasm. Ikki tezlikli dvigatelning mexanik tavsiflari:
a — o‘zgarmas moment rejimida; b — o‘zgarmas quvvat rejimida.
isroflari mexanik ishga aylanadigan quvvatga teng bo‘ladi. Mc = Mnom bo‘lganda rostlash diapazonini quyidagi formula orqali hisoblash mumkin:
D = wnom/wnom = 1-Snom/n = [1-Snom/(m1-1)]•m1, (4.31)
182
bu yerda: wnom va wmin — dvigatel burchak tezligining nominal va minimal qiymatlari; nmin — minimal tezlikning nisbiy qiymati; m1 — ishga tushirish momentining nisbiy qiymati.
Odatda m1 ning qiymati m1 = 1,5-2,0 oralig‘ida beriladi, u holda D = (3ѐ2)(1-Snom) yuritmaning FIK ni topamiz:
h = Pm/Pt = Mnomw/Mnomw0 = ni.
FIK ning o‘rtacha qiymati:
hur = (D + 1/2D)•ht,
bu yerda: ht — dvigatelning nominal qiymatlari berilganda tabiiy tavsifdagi FIK.
Bu holda dvigatelning quvvat koeffitsiyenti ham o‘zgaradi. Induktiv qarshilik Skr va Mkr qiymatlarini kamaytiradi va quvvat koeffitsiyentini pasaytiradi. Shuning uchun amalda asosan rotorda faqat aktiv-induktiv qarshilikdan foydalaniladi. Rostlashning bu usuli reostatli rostlashga qaraganda faqat ravonligi bilan farq qiladi.
Bunday rostlash usullarida quvvat isrofi katta bo‘ladi. Shu bois bu usul amalda kam qo‘llanadi.