O. O. Hoshimov, S. S. Saidahmedov elektr yuritma asoslari

Savol va topshiriqlar
1. Elektromexanik tizimlarda o‘tkinchi jarayonlarni hisoblashning ahamiyatini so‘zlab bering.
2. O‘tkinchi jarayon davomiyligiga va xarakteriga qanday zvenolar ta’sir ko‘rsatadi?
3. Mexanik o‘tkinchi jarayon deganda nimani tushunasiz?
4. Mexanik o‘tkinchi jarayonda dvigatelning toki qanday aniqlanadi?
5. Mexanik o‘tkinchi jarayonda dvigatelning burchak tezligi va momenti qanday aniqlanadi?
6. Dvigatelning yakor zanjiriga qarshilik kiritilganda o‘tkinchi jarayon qanday hisoblanadi?
7. Dvigatelni ishga tushirish vaqti qanday aniqlanadi?
8. Dvigatelni tormozlash vaqti qanday aniqlanadi?
264
9. Elektromexanik o‘tkinchi jarayon deganda nimani tushunasiz?
10. Bog‘lanishlarni chiziqlashtirish maqsadida elektromexanik o‘tkinchi jarayonlarni hisoblash uchun qanday joizliklar qabul qilinadi?
11. Mustaqil qo‘zg‘atishli o‘zgarmas tok dvigatelining differensial tenglamasini yozib bering.
12. Dvigatelni to‘g‘ridan-to‘g‘ri tarmoqqa ulab ishga tushirishda elektromexanik o‘tkinchi jarayon qanday ko‘rinishga ega bo‘ladi?
VII bob. DVIGATEL QUVVATINI TANLASH VA YURITMA ENERGETIKASI
7.1. DVIGATEL QUVVATINI TANLASH
Elektr yuritmani loyihalashning asosiy bosqichlaridan biri bu dvigatel quvvatini tanlashdir. Yuritmani ishonchli va samarali ishlashi kutilayotgan yuklamaga dvigatel rejimining mos kelishiga bog‘liq.
Ishlash jarayonida dvigatel chulg‘amlari va magnit tizimida dvigatel haroratini ortishiga olib keladigan energiya isrofi yuzaga keladi. Haroratning ortib ketishi izolyatsiyaning eskirishi va ishdan chiqishiga olib keladi. Harorat izolyatsiya materialining fizik va kimyoviy xususiyatlariga bog‘liq.
265
Dvigatel quvvatining ortib ketishi ham maqsadga muvofiq emas. Katta quvvatdagi dvigatel uning o‘lchamlari va inersiya momentining ortib ketishiga, natijada o‘tkinchi jarayonlarning cho‘zilib ketishiga olib keladi. Yuklamasi kichik bo‘lgan asinxron dvigatel qo‘shimcha energiya sarfiga olib keladigan passiv quvvat koeffitsiyenti bilan ishlaydi.
Shunday qilib, dvigatel quvvatini tanlash uchun bir tomondan dvigatelni to‘la yuklanmasligi va u ishlayotganda harorati joiz qiymatdan ortib ketmasligi uchun hisoblashlar bajarilishi kerak. Lekin bu hisoblar nominal quvvati, inersiya momenti, FIK va h.k. ma’lum bo‘lgan dvigatel uchun bajarilishi darkor. Bu holda oldindan yuklama grafigi, ya’ni yuritma mexanizmining ishlab chiqarish siklidagi tok, moment va tezligining o‘zgarish grafigi qurilgan bo‘lishi kerak.
Demak, dvigatel quvvatini birdan aniqlab bo‘lmaydi. Avval mo‘ljallangan quvvatdagi dvigatel tanlanib, so‘ng berilgan shartlar bo‘yicha quvvatni aniqlashga to‘g‘ri keladi. Bunda har safar yuritma dinamikasini hisoblab, yuklama diagrammasini qurishga to‘g‘ri keladi. Qizish shartlari bo‘yicha tanlangan dvigatel o‘ta yuklanish qobiliyati bo‘yicha yuklama diagrammasidagi yuklama cho‘qqilariga qo‘llangan holda tekshirilishi shart.