O n la V n tilshunoslikdagi zamonaviv vofnalishlar muammo va vechimlar


Tilshunoslikdagi zamonaviy yonalishlar: muammo va yechimlar



Download 163,95 Kb.
Pdf ko'rish
bet5/9
Sana02.01.2022
Hajmi163,95 Kb.
#307636
1   2   3   4   5   6   7   8   9
Bog'liq
996-Article Text-1534-1-2-20200514

Tilshunoslikdagi zamonaviy yonalishlar: muammo va yechimlar

37

adabiy  tilni  ommaviylashtirish,  til  va  xalqning  tarixiy  yodgorliklarini  nashr  etish  va 

yoyish,  ta’limni  zamonaviy usullarda  yo‘lga  qo‘yish  kabi  amaliy  vazifalar  turgan  paytda 

eng  samarali va eng qulay tasnif hamda ta’lim yo‘li mana shu formal usul» edi.

Albatta,  bu tilshunoslik  o‘z  maqsadiga  erisha  oldi.  Davrlar  silsilasi  almashar  ekan, 

kechagi  kun  ertangi  kunga  o‘z  o‘rnini  bo‘shatib  berishi  tabiiy  holdir.  O‘zbek  formal 

tilshunosligi  ham  o‘z  davrining  qator  dolzarb  masalalarini  yechib  berib,  yangi 

tilshunoslikka  tagzamin  yaratdi,  ya’ni  formal  tilshunoslik  yutuqlaridan  foydalanilgan, 

dialektik tamoyillar bilan ish ko‘radigan,  til va tafakkur  aloqadorligini kuzatib,  lisoniy va 

nutqiy hodisalar bayoni bilan  qiziqadigan,  ularni  funksional-struktural tahlil usullari bilan 

talqin  etish  maqsadini  qo‘ygan  o‘zbek  substansial  tilshunosligiga  o‘rin  berdi.  Bu 

tilshunoslik  vakillari  til  va  nutq  munosabatini,  til-tafakkur  aloqadorligi,  tilning  ichki 

imkoniyatlari  va  ularning  til-nutq  farqlanishi  nazaridan  voqelanish  usullarini  o ‘rganish 

hamda  tatbiq  etish  bilan  shug‘ullandilar.  Bunda  dialektik  tamoyillar  asosida  (umumiylik, 

mohiyat,  imkoniyat,  sabab -  til va uning  birliklarida;  alohidalik,  hodisa,  voqelik,  oqibat -  

nutq va nutqiy birliklarda) ish ko‘rildi.

XX 

asrning  ikkinchi  yarmida  fan-texnikadagi  inqilob,  kompyuter  savodxonligi 



bilan  bog‘liq  «sun’iy  intellekt»  nazariyasiga  oid  qator  o‘zgarishlar  barcha  sohalarda 

bo‘lgani  kabi  tilshunoslikka  ham  o‘z  ta’sirini  o‘tkazmay  qo‘ymadi.  G‘arb  tilshunosligi 

allaqachon  (XX  asr boshlarida)  «na tilshunoslik,  na boshqa  fanlar  obyekti  bo‘la  oladigan 

talay  hodisalarni  o‘rganish  uchun  majmuaviy  fanlar  yo‘lga  qo‘yilishi  kerak»  degan 

xulosaga kelib  ulgurgan  edi  va bu borada jadallik  bilan  rivojlanib,  bir  qancha yangiliklar 

joriy eta boshladi.  Tilning  psixologik,  psixofizik tabiatini  o‘rganuvchi psixolingvistika,  til 

va  jamiyat  aloqadorliklarini  sosiolingvistika,  etnolingvistika  kabi  qator  fanlarga  ehtiyoj 

paydo  bo‘lganligi  xalqaro  tilshunoslik  yig‘ilish  va  anjumanlarida  e’tirof  etila  boshladi. 

Albatta,  bunday  yo‘nalishlar  lisonning  amaliy  voqelanishi,  ya’ni  lison-nutq  tamoyili 

asosida o‘z muammolarini hal etardi.  Bu davrda o‘zbek tilshunosligi hali-hamon adabiy til 

m e’yorlarini  yaratish  va  ommalashtirish  hamda  tilshunoslikni  rus  tili  va  yevropa  tillari 

andozasida  o‘rganish  bilan  ish  ko‘rardi.  Jahon  tilshunosligidagi  qator  o‘zgarish- 

yevrilishlar  o‘zbek  tilshunosligiga  ham  ta’sirini  o‘tkazdi.  XX  asrning  80-yillaridan 

boshlab  tilga  struktural  yondashuv  lozimligi,  sohaning  barcha  hodisalarida  dialektik 

metodologiyani  qo‘llab  ish  ko‘rish  samarador  bo‘lishi  anglab  etilgan  edi.  Zero, 

Sh.Rahmatullayev  ta’kidlanganidek,  bu  davrda  o‘zbek  tilshunosligi  “asosan  rus 

tilshunosligiga  suyangan  holda  shakllandi,  taraqqiy  etdi,  lekin  buni  nuqson  deb  baholash 

to‘g ‘ri  emas,  faqat noo‘rin taqlidchilikka berilib ketish,  ayrim fikrlarni ko‘r-ko‘rona qabul 

qilish  kabi  salbiy  holatlarni  qoralash  lozim”  Bu  davrda  tilshunoslik  turg‘unlik  holatini 

boshdan  kechirmoqda  edi.  Shu  boisdan  butun  sobiq  sho‘ro  davlati  hududida  olib 

borilayotgan  oshkoralik  va  qayta  qurish  siyosati  o‘zbek  tilshunosligi  fanini  ham  chetlab 

o‘tmadi. 

O‘zbek 

tilshunosligining 

yangi 

avlodlari 



H.Ne’matov, 

E.Begmatov, 

N.Mahmudov,  A.Nurmonov,  R.Sayfullayeva  kabi  olimlar  qayta  qurish  sharoitida  o‘zbek 

tilshunosligining  dolzarb  muammolari  bo‘yicha  respublika  va  ittifoq  matbuotida  chiqish 

qildilar».

Mustaqillik  sharofati bilan tilimizga  o‘z ichki mohiyatidan kelib  chiqib  yondashish 

lozimligi,  uni  rus  tili  ta’siridan  xoli  o‘rganish  o‘zbek  tilining  sof  tabiatiga  zidligini 

ko‘rsatib  beruvchi  qator yangilik  va  talqinlar  paydo  bo‘la boshlaganligi  quvonarli  holdir. 

Qisqa muddatda ildiz  otib,  tez  sur’atlar bilan rivojlanib borayotgan bunday «xayrli ishlar» 

(H.Ne’matov,  N.Mahmudov,  A.Nurmonov,  R.Sayfullayeva,  B.Mengliev,  M.Qurbonova,

O.Bozorov,  Sh.Shahobiddinovalarning  yangicha  talqinlari)  bugungi  kunga  kelib 

tilshunosligimiz  taraqqiysi  uchun  yana  bir  talay  yangiliklar  paydo  bo‘lishiga  zamin





Download 163,95 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish