О. Mavlonov, Т. Tilavov, В. Aminov biologiya

qo'z-
g'aluvchcmlik
deyiladi. Qo"zg‘alish sekundiga 4,4 m dan 100 m gacha tezlikda 
o‘tkazilishi mumkin. Qo‘zg‘alish ta’sirida organizmda javob reaksiya -
refleks
hosil bo‘ladi.
125

---

Refleks — tashqi va ichki ta’sirlarga organizmning markaziy nerv sistemasi 
ishtirokidagi javob reaksiyasidan iborat. Organizmning oddiy harakatlardan tortib, 
eng murakkab jarayonlargacha faoliyati (masalan, fikrlash, nutq, kasb-hunar 
o‘rganish) reflekslar tufayli amalga oshadi.
Refleks yoyi. Refleks hosil bolishida nerv qo‘zg‘alishlari o‘tadigan yo‘li 
refleks
yoyi
deyiladi. Refleks yoyi 5 qismdan, ya’ni retseptor, sezuvchi neyron, markaziy 
nerv sistemasining bir qismi, harakatlantiruvchi neyron va ishchi organdan iborat. 
Ko‘pchilik refleks yoylari tarkibiga markaziy nerv sistemasi (orqa va bosh miya)da 
joylashgan qo‘shimcha neyronlar ham kiradi. Refleks yoyi retseptordan boshlanadi. 
Har bir retseptor muayyan ta’sir: issiq, sovuq, hid, yorug‘lik, bosim va tovushni 
qabul qilishga ixtisoslashgan. Retseptorlar bu ta’sirlarni nerv impulslari, ya’ni 
nerv signallariga aylantiradi. Nerv impulslari elektr tabiatga ega bo‘lib, sezuvchi 
neyronlar orqali markaziy nerv sistemasiga yoki oraliq neyronlarga uzatiladi. 
Ulardan nerv signallari harakatlantiruvchi nervlar orqali ishchi organlarga uzatiladi.
Reflekslar xilma-xil boiadi. Ularning bir qismi juda oddiy (masalan, qo‘1 
kuyganda yoki o‘tkir narsa tekkanida tortib olinishi, achchiq modda ta’sirida 
ko‘zdan yosh chiqishi, nafas yo‘liga biror narsa tushib qo‘lganida aksirish yoki 
yo‘talish), boshqalari esa ancha murakkab boiadi.
Organlar faoliyatining nerv boshqarilishi. 
Nerv sistemasining funksiyasi 
uning 
reflektorlik faoliyati
bilan bog‘liq. Har qanday ta’sirga javob reaksiyasi 
ko‘plab organlar va organlar sistemasining o‘zaro muvofiqlashgan holda reflektor 
o'zgarishidan iborat. Masalan, qolning qizib turgan buyumdan tortib olinishi 
ayrim muskullaming qisqarishi, boshqalarining bo‘shashishi natijasida sodir 
boiadi. Bunda yurak muskullarining qisqarishi va nafas olish chastotasi ham 
reflektor tarzda o‘zgaradi. Turli organlar va organlar sistemasining reflektorlik 
xususiyati markaziy nerv sistemasida