|
Topshiriqlarga javob yozing va javobingizni tekshirib ko‘ring:
1. Jarohatlanish xillari va ularga xos belgilami juftlab ko'rsating: A- pay cho'zilishi, В -
suyak chiqishi, D - suyakning ochiq sinishi, E - suyakning yopiq sinishi; 1 - suyak
g‘ayritabiiy shaklga kiradi, 2 - ko'rinishi bilan soglom suyakdan farq qilmaydi,
faqat qattiq og'riydi, 3 - bo'g'imda kuchli og‘riq paydo bo'ladi, 4 - zararlangan joy
qattiq og'rib, shishadi.
2. Jarohatlanish xillari va ularda ko'rsatiladigan birinchi yordamni juftlab yozing: A -
pay cho'zilganida, В - suyak chiqqanida, D - suyak ochiq singanida, E - suyak yopiq
singanida, F - umurtqa pog'onasi shikastlanganida, H - miya qutisi shikastlanganida,
G - qovurg‘a singanida; 1 - odam tekis yuzaga yuztuban yotqizilib, tibbiy yordam
chaqiriladi, 2 - kishi orqasi bilan yotqiziladi, uning boshi biroz ko‘tarib qo‘yiladi,
3 - bo‘g‘im qimirlamasligi uchun jarohatlangan qo‘l bog'ich yordamida bo‘yinga
osib qo‘yiladi, 4 - ko'krak qafasi sochiq bilan mahkam bog'lanadi, 5 - singan
suyak dezinfeksiya qilinib, taxtakach qo‘yiladi, 6 - suyaklar qo‘zg‘almasligi uchun
taxtakach qo‘yib bog‘lanadi, 7
shikastlangan joyga muz yoki sovuq suv bosiladi
va siqib bog'lab qo‘yiladi.
3. Qovurg'alar singanida ko'rsatiladigan birinchi yordam tartibini aniqlang: A
bemor yuza nafas ola boshlaydi, В - bemorning ko'krak qafasi bint bilan mahkam
bog'lanadi, D bemor shifoxonaga yotqiziladi, E bemor o'pkasidan ko'proq havo
chiqaradi.
0 ‘ylab javob bering:
Suyaklar uchun qattiqlik, qayishqoqlik va yengillik xos bo'ladi. Bu xossalar suyaklar
tuzilishining qaysi xususiyatlan bilan bog'liq?
35
12-§. Muskullar
M uskul to'qim asi. Odam tanasidagi muskullar skelet, yurak va silliq mus-
kullarga ajratiladi (23-rasm).
Skelet muskullari
tolalari ingichka va uzun bo‘liba mikroskop ostida tekshi-
rilganida ko‘ndalang chiziqlari ko‘rinadi. Muskul tolalari ichida qisqaruvchi oqsil
tolachalar joylashgan. Bu tolachalar qisqarganda organlar harakatlanib, ish baja-
radi. Skelet muskullari tez va kuchli qisqaradi Ularning ishlashi odam ixtiyoriga
bog‘liq bo‘ladi.
Yurak muskullari
ham ko‘ndalang chiziqli tolalardan iborat. Lekin ularning
tolalari ayrim qismlari orqali o'zaro yopishib, to'rga o'xshash joylashgan. Yurak
muskullari tez va kuchli qisqaradi. Ularning qisqarishi kishi ixtiyoriga bog‘liq
bo'lmaydi.
Silliq muskullar
ichki organlar (qon tomirlari, ichak, qovuq) devorini qoplab
turadi. Silliq muskul tolalari duksimon kalta, sekin va kuchsiz qisqaradi. Ularning
qisqarishi kishi ixtiyoriga bog'liq bo'lmaydi.
M uskullarning tuzilishi. Skelet muskullari alohida boylamlar hosil qilib,
biriktiruvchi to‘qimadan iborat yupqa parda bilan o‘ralgan bo‘ladi va bu parda
fassiya
deb alaladi. Muskullar paylar orqali suyaklarga yopishadi. Muskullar qon
tomirlari va nervlar bilan ta’minlangan (24-rasm).
Odam gavdasi m uskullari. Odam tanasida 600 dan ortiq muskullar bor. Ular
bosh, bo‘yin, tana, qo‘l va oyoq muskullaridir (25-rasm).
1
2
3
23-rasm.
Muskul to'qimasimng xilma-
xilligi:
1
- k o ‘ndalang-targ‘il muskullar,
2 -
silliq muskullar,
3 -
yurak muskullari.
24-rasm.
Skelet
muskullarining
tuzilishi:
1 -
qon
tomiri,
2 -
muskul
boylami,
3 -
muskul tolalari,
4 -
muskulning ustki
pardasi,
5 -
pay.
36
25-rasm.
Odam tanasi
muskullari.
a -
old
tomondan ko‘rinishi:
1 -
mimika,
2
- chaynash,
3 -
boshni buradigan,
4 -
qo‘lni bukadigan va
yozadigan,
5 -
tan an i
bukadigan va yozadigan,
6 -
oyoqni bukadigan va
yozadigan muskullar;
b -
orqa tomondan ko'rini-
shi:
1 -
boshni buradigan va
ushlab turadigan,
2 -
tanani
buradigan va ushlab turadi
gan, 3 - qo‘lni bukadigan
va yozadigan,
4 -
oyoqm
bukadigan va yozadigan
muskullar.
Bosh muskullari
ko‘z va og‘iz atrofida hamda yuzda joylashgan mimika va
chaynash muskullaridan iborat.
Bo'yin mmkullariga
teriosti, to‘sh-o‘mrov, so‘rg‘ichsimon, narvonsimon
muskullar kirib, ular boshni harakatlantirish,
katta va kichik ko'krak muskullari
qolni yelkadan harakatlantirish, qovurg‘alar orasidagi muskullar nafas olishda
ishtirok etadi. Qorin muskullari bir necha qavat joylashib, qorin devorini hosil
qiladi. Bu muskullar umurtqa pog‘onasining bukilishida ishtirok etadi. Qorinning
orqa tomonida joylashgan muskullar gavdani rostlashda qatnashadi.
Qo'l muskullari
yelka kamari va qoining o‘z muskullaridan iborat. Yelka
suyagining oldingi tomonida qo‘lni tirsakdan bukuvchi
ikki boshli muskul,
orqa
tomonida qo‘lni tirsakdan yozuvchi
uch boshli muskul
bor.
Oyoq muskullari
sonning oldingi tomonida
to‘rt boshli,
orqa tomonida
ikki
boshli,
boldirning orqa yuzasida
uch boshli
muskullar bo'ladi. To‘rt boshli muskul
oyoqni chanoqdan bukish, ikki boshli muskul oyoqni chanoqdan yozish, uch boshli
muskul oyoqni tovondan bukish funksiyasini bajaradi.
37
26-rasm
Muskullaming ishlashi:
1
- yuk,
2 -
qo'lni
bukadigan muskul,
3 -
qo'lni yozadigan muskul.
Do'stlaringiz bilan baham: |
