O. L. Muxamedov Kafedra mudiri

2.  Iqtisodiy  geografiyaning  nazariy  asoslari. 
Sobiq  sovet  iqtisodiy  geografiyasi 
o‘zining  geografik  tadqiqotlarida  asosan  tarixiy  –  sotsial  tahlil  tafsilotlariga  yondoshgan. 
Iqtisodiy  geografiya  o‘zining  geografik  tadqiqotlarini  tarixiy  –  sotsial  tahlillar  asosida  tuzib,  
xalq xo‘jaligi tarixi va sovet davrida shakllangan tarixiy geografiyadan (o‘tgan tarixiy davrlarda 
ishlab  chiqarishni  joylashtiradi)  farq  qiladi.  Xalq  xo‘jaligi  tarixi  va  tarixiy  geografiyadan  farq 
qilib,  iqtisodiy  geografiya  ishlab  chiqarish  kuchlarini  zamonaviy  joylashtirishni  o‘rgatadi.  Bu 
borada  albatta  iqtisodiy  geografiya  hozirgi  davrda  ishlab  chiqarishni  joylashtirish  masalalarida 
tarixiy  materiallarga (ayniqsa sanoat va qishloq  xo‘jaligi  mintaqalari, transport  yo‘llari, aholini 

---

joylashtirish,  shaharlar,  mehnatga  layoqatli  aholi  va  boshqalarga  nisbatan)  yondoshadi,  hamda 
uning rivojlanish darajasini va dinamikasini aniqlash va solishtirish mahsadida unga baho beradi 
va insonni tabiiy muhitga ta’sirini tahlil qiladi. Bu borada u o‘ziga xos bog‘langan tizimni, ya’ni 
tabiat – jamiyat – xo‘jalik – ekologiyani tadqiq qiladi. 
Ayrim  jihatlarini  o‘rganish  borasida  iqtisodiy  geografiya  ikki  qismga  –  umumiy 
tarmoqlar  va  rayonlar  qismiga  bo‘linadi.  Umumiy  qismda  tizimning  umumiy  masalalari, 
mamlakatlarning  xo‘jalik,  geografiyasi  va  asosiy  tarmoqlar  qismida  sanoat,  qishloq  xo‘jalik, 
transport  tarmoqlari  alohida  yoritiladi.    Rayonlar  qismida  esa  o‘rganilayotgan  mamlakatning 
ayrim hududlari xo‘jaligi va iqtisodiy rayonlar o‘rganiladi. Mamlakatlarni majmuali o‘rganishda 
uchala  qism  ham  o‘zaro  bir-birini  to‘ldiradi.  Ayni  vaqtda  mamlakatlar  xo‘jaligi  va  uni 
tarmoqlarini  tadqiqot  qilishdagi  umumiy  masalalarni  o‘rganish  o‘rganilatgan  mamlakat  ayrim 
hududlari va iqtisodiy rayonlari xo‘jaligini o‘rganishda juda zarur shart – sharoit hisoblanadi. 
Iqtisodiy  geografiya  ishlab  chiqarishni  joylashtirishni  o‘rgana  borib,  xududiy  ishlab 
chiqarish majmualarini shakllantirishi va rivojlantirishini keng  ko‘lamda tadqiq qiladi. Xududiy 
ishlab  chiqarish  majmualari  –  bu  tabiiy  va  sotsial  –  iqtisodiy  sharoit,  tarixiy  xususiyat  va 
iqtisodiy  geografik  o‘ringa  ega  bo‘lgan  aniq  xududda  ishlab  chiqarish  tarmoqlarining 
uyg‘unlashganligidir. 
3