O. L. Muxamedov Kafedra mudiri

shakarqamish
  hamda 
qand  lavlagidir
.  SHakarqamish  qadimgi 
ekinlardan  biri  bo‘lib,  uning  vatani  Belgiyadir.  O‘rta  Er  dengizi  mamlakatlariga  uni  VIII-IX 
asrlarda arablar keltirgan. Buyuk geografik kashfiyotlardan  so‘ng u «YAngi Dunyo»ga tarqalib 
o‘zining «ikkinchi vatani»ga ega bo‘ldi. Ammo, XVIII asrning oxirlaridagina qand lavlagi qand 
xom-ashyosiga aylandi. Dastlabki  lavlagidan qand oluvchi zavod Germaniyada  bunyod etilgan. 
Jahonda  ishlab  chiqariladigan  qand-shakarning  60  %:i  shakarqamishdan  40  %i  lavlagidan 
olinadi. 
SHakarqamish  issiqsevar,  ko‘p  yillik  ekin  bo‘lib,  7-8  oy  davomida  o‘rtacha  harorat  15
0
S  dan 
pasaymaydigan,  vegetatsiya  davridagi  yillik  ijobiy  harorat  yig‘indisi  5000-6000
0
Sga  teng 
bo‘lgan  sharoitda  o‘sadi.  Ayni  paytda  u  sezilarli  namlikni  ham  talab  etadi.  SHu  tufayli  ham 
shakarqamish faqatgina tropik, subtropik hamda musson iqlimli mamlakatlarda iqlimlashtiriladi. 
Uning deyarli barcha hosili (1 mlrd t atrofida) rivojlanayotgan mamlakatlarda, shuningdek Xitoy 
va Kuba hissasiga to‘g‘ri keladi. 
    Qand  lavlagi  tipik  bir  yillik  mo‘‘tadil  mintaqa  o‘simligi,  bo‘lishi  bilan  bir  qatorda  agroiqlim 
sharoitlariga  yuqori  talab  qiluvchi  ekindir.  U  asosan  aholi  zich  joylashgan  intensiv  qishloq 
xo‘jaligiga  ega  bo‘lgan  rayonlarda  ekiladi.  Uning  yalpi  hosili  dunyo  bo‘yicha  300  mln.t.  ni 
tashkil  etib,  asosan  iqtisodiy  rivojlangan  mamlakatlar  hissasiga  to‘g‘ri  keladi.  Qand  lavlagi 
etishtiriladigan  asosiy  mamlakatlar-Rossiya,  Ukraina,  Xorijiy  Evropa  (Frantsiya,  GFR,  Polsha, 
Italiya,  Buyuk  Britaniya,  Niderlandiya),  va  SHimoliy  Amerika  (AQSH  va  boshq) 
mamlakatlaridir. 
   Jahonda  yiliga  taxminan  100  mln.t.  dan  ortiq  qand-shakar  ishlab  chiqariladi.  Jahon  bozoriga 
har  yili taxminan 30  mln.t. qand-shakar etkazib  beriladi. Bu asosan  shakarqamish qandi  bo‘lib, 
Braziliya,  Kuba,  Avstraliya,  Mavrikiya  kabi  davlatlardan  xorijiy  Evropaga,  AQSH,  MDH 
davlatlariga,  Xitoy,  YAponiyaga,  Osiyoning  «yangi  industrial»  mamlakatlariga,  ya’ni  uning 
qadoqlanishi amalga oshiriluvchi mamlakatlarga jo‘natiladi. Lavlagi qandi halqaro savdoga juda 
kam miqdorda chiqariladi. 
      Quvvat  beruvchi  ekinlarga