O. L. Muxamedov Kafedra mudiri

shakarqamish
hamda 
qand lavlagidir
. SHakarqamish qadimgi 
ekinlardan biri bo‘lib, uning vatani Belgiyadir. O‘rta Er dengizi mamlakatlariga uni VIII-IX 
asrlarda arablar keltirgan. Buyuk geografik kashfiyotlardan so‘ng u «YAngi Dunyo»ga tarqalib 
o‘zining «ikkinchi vatani»ga ega bo‘ldi. Ammo, XVIII asrning oxirlaridagina qand lavlagi qand 
xom-ashyosiga aylandi. Dastlabki lavlagidan qand oluvchi zavod Germaniyada bunyod etilgan. 
Jahonda ishlab chiqariladigan qand-shakarning 60 %:i shakarqamishdan 40 %i lavlagidan 
olinadi. 
SHakarqamish issiqsevar, ko‘p yillik ekin bo‘lib, 7-8 oy davomida o‘rtacha harorat 15
0
S dan 
pasaymaydigan, vegetatsiya davridagi yillik ijobiy harorat yig‘indisi 5000-6000
0
Sga teng 
bo‘lgan sharoitda o‘sadi. Ayni paytda u sezilarli namlikni ham talab etadi. SHu tufayli ham 
shakarqamish faqatgina tropik, subtropik hamda musson iqlimli mamlakatlarda iqlimlashtiriladi. 
Uning deyarli barcha hosili (1 mlrd t atrofida) rivojlanayotgan mamlakatlarda, shuningdek Xitoy 
va Kuba hissasiga to‘g‘ri keladi. 
Qand lavlagi tipik bir yillik mo‘‘tadil mintaqa o‘simligi, bo‘lishi bilan bir qatorda agroiqlim 
sharoitlariga yuqori talab qiluvchi ekindir. U asosan aholi zich joylashgan intensiv qishloq 
xo‘jaligiga ega bo‘lgan rayonlarda ekiladi. Uning yalpi hosili dunyo bo‘yicha 300 mln.t. ni 
tashkil etib, asosan iqtisodiy rivojlangan mamlakatlar hissasiga to‘g‘ri keladi. Qand lavlagi 
etishtiriladigan asosiy mamlakatlar-Rossiya, Ukraina, Xorijiy Evropa (Frantsiya, GFR, Polsha, 
Italiya, Buyuk Britaniya, Niderlandiya), va SHimoliy Amerika (AQSH va boshq) 
mamlakatlaridir. 
Jahonda yiliga taxminan 100 mln.t. dan ortiq qand-shakar ishlab chiqariladi. Jahon bozoriga 
har yili taxminan 30 mln.t. qand-shakar etkazib beriladi. Bu asosan shakarqamish qandi bo‘lib, 
Braziliya, Kuba, Avstraliya, Mavrikiya kabi davlatlardan xorijiy Evropaga, AQSH, MDH 
davlatlariga, Xitoy, YAponiyaga, Osiyoning «yangi industrial» mamlakatlariga, ya’ni uning 
qadoqlanishi amalga oshiriluvchi mamlakatlarga jo‘natiladi. Lavlagi qandi halqaro savdoga juda 
kam miqdorda chiqariladi. 
Quvvat beruvchi ekinlarga