O kzbekiston respubl1kasi oliy ya cprta m axsus ta’lim vazirligi

65-rasm. 
Tirik baliq (segoletka, molod)larni avtosisternadan suvga qo'yish 
uchun mo'ljallangan brezent-nova va uning sxemasi
Baliqlar avval tayyorlangan sadoqqa qo'yiladi, chunki, baliqlar ah- 
voli yoki holati ko‘rib chiqilgandan keyin, oradan 8-10 soat o'tishi bilan 
katta suvga qo‘yib yuborilsa bo‘ladi, bu muddatda nobud bo‘lgan ba­
liqlar soni aniqlanadi. Tabiiy suvliklarni baliqlashtirishdan oldin uning 
tabiiy ozuqa bazasini bilish kerak. Baliq ozuqasining (yuksak suvo‘tlari, 
fitoplankton, zooplankton, zoobentos) turi, biomassasi aniq boiishi 
kerak. Ozuqa turiga qarab baliqlashtiriladi. Baliqlashtirishdan oldin 
yirtqich baliqlar turlari, soni hisobga olinadi. Xuddi shunga o'xshagan 
baliqxo‘r qushlar ham hisobga olinadi. Bularning ozuqa ratsionini hi- 
soblab so'ngra baliqlashtirish normasi belgilanadi.
Tirik baliqlarni samolyotlar yordamida ham transportirovka qilish 
mumkin. Bunda tara sifatida maxsus paket yoki brezentli chanadan 
foylaniladi. Samolyot yoki vertolyot bilan tashish normalari 68-jadvalda 
qayd qilingan.
259

---

68-jadval
Samolyotda brezentli chanalarda baliq tashish normasi
(F.M. Suxoverxova, 1980)
Masofa (km)
Uchish vaqti (C)
Suv va baliq 
nisbati
Yuk normasi (kg) 
og‘ir!igi bo‘yicha
SUV
baliq
to 100
to 1 soat
1:1,0
90
90
100 dan 200 gacha
1 dan 2 gacha
1:1,5
110
70
200 dan 300 gacha
2 dan 3 gacha
1:2,0
120
60
Uvildiriqlarni va tirik baliqlarni suvsiz transportirovka qilish
Otalangan uvildiriqlarni (ikra) izotermik penoplast plitalarda ta­
shish usullari ham mavjud. Penoplastning yaxshi issiqlik izolatsiyasiga 
ega bo‘lishi, haroratni bir xilda saqlash xususiyati baliq va uvildiriqlar­
ni konteynerlarda tashish imkoniyatini beradi. Konteyner razmerlari 
58x51x46 sm bo‘ladi. Tirik otalangan uvildiriqlarni konteynerlarda 
famkada 1,5—2 qavat qilib joylashtiriladi.
Ramkalar dasta qilib, joylashtiriladi va ip bilan bogianadi. Bu das- 
talar zinapoya shaklida bo'ladi. Zinapoya ustiga muz qo‘yib, usti max- 
sus qopqoq bilan yopiladi. Biinday konteynerlarda karp, forel, buffalo, 
sudak, osetyor va sich kabi baliqlarning otalangan ikralari (uvildiriqlar) 
tashiladi. Shu usul orqali, MDH mamlakatlaridan turli xil muvofiq 
keladigan baliqlarni olib keladilar.
AQSH va Kanada kabi mamlakatlarda losossimonlar uvildiriqlarini 
tashishda polistiro plastinkadan tayyorlangan kyuvetkalardan (vannoch- 
ka) foydalaniladi. Kyuvetkalarda h o i doka (marli) dan eki salfetkalar 
— 6—8 qavatli qilinib, 10 000 gacha uvildiriq joylashtiriladi. Kyuvetkalar 
(8 donadan) maxsus karton yoki fanerlardan tayyorlangan yashiklarga 
joylashtiriladi. Shu usul bilan VNIPRX dan (Moskva obi.) uvildiriq 
yoki tirik chavoqlarni keltirish mumkin.
Baliqning otalangan uvildiriqlari mexanik ta’sirotlarga hamda havo 
harorati o'zgarishiga nisbatan ham sezuvchan boiadi. Shuning uchun 
ham harorat bir xil boiishi yoki o‘zgarmaydigan boiishi kerak. Shu payt- 
da tashish tavsiya etiladi. Bahor faslida nerestlovchi baliqlar uvildiriqlari- 
ning sezuvchanlik darajasini pasayishi harakatchan embrionlik davrida 
kuzatiladi. Losossimonlar, siglarning otalangan uvildiriqlarini inku- 
batsiyaning boshida yoki inkubatsiya davrining oxirida tashish ma’qul. 
Siglarning otalangan uvildiriqlarini tashish muddati otalangan kundan 
boshlab yetti kun ichida o'tkazilgani maqsadga muvofiq bo'ladi. Losos- 
simonlarning otalangan uvildiriqlarini 2—3 sutka davomida tashiladi.
260

---

Bu baliqlarning sezuvchanligini oshish davri ikkinchi marotaba 
harakatchan embrionlik davrida kuzatiladi. Bu davr kuz pigmentatsi- 
yasi davriga to‘g‘ri keladi. Otalangan ikralarni samolyot, poyezd va av- 
totransport vositalarida tashish mumkin.
Tirik baliqni suvsiz holatda transportirovka qilishda atmosfera havosi- 
ning namligi yuqori bo'lganda, dyuralumindan tayyorlangan yashiklarda 
tashiladi. Yashiklar razmeri 75x10 sm bo‘lib, 400—600 dona bir yoshli 
karpsimonlar joylashtiriladi. Bunda baliqlar yaxshilab sug‘oriladi, so‘ngra 
ho‘llangan doka bilan usti yopiladi. Yashiklar qavat-qavat qilib joylashti­
riladi. Har bir qavat orasiga muz qo‘yiladi. Samolyotlar yordamida aso- 
san suvsiz usulda baliq tashiladi. Baliqlarni samolyotga yuklashdan oldin 
tirik baliqlarni 5—6 soat toza va kislorodga boy boigan suvda saqlanadi, 
maqsad baliq tanasi toza bo‘lishi va jabradagi qoldiqlar suv oqimi bilan 
chiqib ketishi, hamda ichaklarning ovqat qoldig‘idan toza bo'lishidir.
Tirik baliqlarni samolyotdan tushirishdan oldin yaxshilab yuviladi, 
so'ngra brezentli chanalarga o'tkaziladi yoki boshqa idishlarga solinadi 
va belgilangan xo‘jaliklarga yetkaziladi.
Tirik baliqlarni suvsiz tashishda eng avval baliq yoshi aniqlanadi. 
Shu bilan birga uning fiziologik holati, yil fasli va harorat ham hisobga 
olinadi. Eng asosiy sharoitlardan biri bu taradagi havo namligi darajasi 
hisoblanadi. Suvsiz tashishda, masofa davomiyligini hisobga olish qoi- 
dalari quyidagi 69-jadvalda keltirilgan.