O kzbekiston respubl1kasi oliy ya cprta m axsus ta’lim vazirligi

Oqar suv basseynlarida jadal baliq yetishtirish usullari
Baliqchilik sohasida zamonaviy jadal texnologiyalarning shakllan- 
tirilmaganligi akvakultura tizimi rivojlanishida asosiy chegaralanishga 
olib kelmoqda. Baliqchilikni rivojlantirishda asosiy ustuvor yo‘nalish 
etib, mahalliylashtirish lokalizatsiya dasturi orqali ishlab chiqarish 
yo‘lga qo‘yilgan steklonplastik basseynlarda jadal usulda baliq yetishti­
rish ishlarini keng koiam da joriy etish belgilab olindi.
Jahon baliqchilik tajribasi tahliliga ko‘ra har 1 m3 suv hajmidan 
100—200 kg/m 3 baliq mahsulotlari yetishtirilayotganligini kuzatish 
mumkin. Bunda baliqlar asosan kichik suv havzalarida va suvni isrof- 
siz qayta suv tizimiga qaytarish orqali yoki umuman suvni isrof qil- 
maydigan yopiq baliq yetishtirish sistemalarida yetishtirilmoqda. Agar 
0 ‘zbekiston sharoitida bu sistema orqali baliq yetishtirilsa, unda 100 
ming tonna baliq yetishtirish uchun bor-yo‘g‘i 1000—2000 ga suvloq 
maydoni talab etiladi.
Intensiv usulda baliq yetishtirishning ahamiyati
Hozirgi mavjud baliqchilik texnologiyalari baliq yetishtirishni tako- 
millashtirish masalalari va yangi jadal texnologiyalarni joriy etish zaru- 
riyati atroflicha tahlil qilinsa quyidagilarni kuzatish mumkin.
0 ‘zbekiston baliqchiligida tuproq hovuzlarida (50—100 ga) baliq 
yetishtirish usullari yo'lga qo'yilgan. Bu ekstensiv baliq yetishtirish 
usuli katta miqdorda suv mineral va organik o‘g‘it omuxta yem talab 
qiladi. Bunday usulda baliq yetishtirishda omuxta yemning sarfi 8—10 
ozuqa koeffitsientiga to‘g‘ri kelishi baliqchilik xo‘jaligida iqtisodiy sa- 
maradorlikning kamayib ketishiga olib keldi. Bunday hovuzlarda baliq 
mahsuldorligi o'rtacha 7—10 s/ga ni tashkil etmoqda. Rivojlangan va 
suv resurslari jadal bo‘lgan mamlakatlarda har bir m 3 suv hajmidan 50 
kg dan kam bo‘lmagan baliq yetishtirish yo‘lga qo‘yilgan.
Sun’iy baliqchilik suv havzalarida mahsuldorlikni ko‘tarish ishlari 
ularning katta hajmda qurilganligi va baliq yetishtirish usullarini jadal-
195

---

lashtirish mexanizmlarni joriy katta sarf-xarajatlar talab etish va каш 
rentabelligi bilan ajralib qolmoqda. Masalan, katta sun’iy hovuzlarda 
(35—50 ga) omuxta yemning yo'qotilishi kichik hovuzlarga (3—5 ga) 
nisbatan 40 foizga ortishi normada belgilab berilgan. Agar omuxta yem 
sarfi baliq yetishtirishda umuman tannarxning 50—60 foizini tashkil 
etilishi hisobga olinsa, katta hovuzlarda baliq yetishtirish rentabellik 
darajasi past bo‘lishini tasavvur qilish qiyin emas.
Mavjud irrigatsiya tizimini sug‘oriladigan dehqonchilik man- 
faatlariga xizmat qilishi sharoitida va mavjud suv resurslarini yanada 
taqchilligi ortib borayotganligi kuzatilayotgan paytda baliq yetishtirish 
tizimlari va usullarini respublikaning muvofiq keladigan hududida joriy 
etish maqsadga muvofiq.
Jahonda oziq-ovqat mahsulotlariga bo‘lgan talabning ortib borishi 
va mintaqadagi suv resurslarining kamayib borishi respublika baliqchi- 
lari oldiga baliqchilik fermer xo‘jaliklari hosildorlikni hisoblashda suv 
hajmiga qarab baliq ntahsuldorligini, foydani va sarf etilgan omuxta 
yemni belgilash tizimiga o‘tish talabini belgilab beradi.
Ayniqsa, oqar suv basseynlarida baliq yetishtirish (segoletka, tovar 
baliq) suvni tezda irrigatsiya tizimiga qaytarish imkoniyatini yaratadi 
va bu tizimni drenaj, kollektor va kanallar yaqinida qurish yaxshi sa­
mara berishi mumkin.
Respublika iqlim sharoitlaridan kelib chiqqan holda, bunday 
basseynlarda baliq yetishtirish ishlari doirniy ravishda olib borilishi 
va may-oktabr oylarida karp va noyabr-aprel oylarida forel yetishtirish 
yuqori iqtisodiy samara berishi mumkin.
Basseyn usulida baliq yetishtirish ishlari yuqori oqsilli va turli 
0
‘lchamlardagi granulalangan omuxta yem ishlab chiqarishni yo‘lga 
qo‘yishni talab qiladi. Yuqori oqsilli (37 foizli) va baliq yoshiga to‘g‘ri 
keladigan turli olchamdagi granulalangan omuxta yem va basseynlarda 
jadal usulning amalda qo'llanilishi karpdan har kub metr suv hajmidan 
50 kg/m3 dan baliq mahsuloti yetishtirish mumkin.