O kzbekiston respubl1kasi oliy ya cprta m axsus ta’lim vazirligi

60-rasm. 
Quvoshda ho‘l omuxta yemni quritish usullari
61-rasm. 
Ho‘l omuxta yemni quyoshda quritish moslamasini yog'och 
materialdan tayyorlash usuli
251

---

IX bo‘lim. TIRIK BALIQ TASHISH
Ko‘pchilik baliqchilik xo'jaliklarining o'z ehtiyojlarini qondirish 
uchuninkubatsionsexlaribo‘lmaganligisababliularboshqaxo‘jaliklardan 
mayda (chavoq, malki, molod, segoletkalar) baliqchalarni sotib olib o'z 
xo'jaliklariga olib kelishlari kerak. Masalan, To'liq sistemali baliqchi­
lik xo‘jaliklari Toshkent, Xorazm kabi viloyatlarda yaxshi tashkil qi- 
lingan. Navoiy viloyati To'dako'l hududidagi «Shams» xo'jaligi hozirgi 
zamon talabiga javob beradigan sexlarga ega. «Buxoro baliq» hissadorlik 
jamiyatiga tegishli inkubatsion sexlari bor. Ammo olingan baliqlarni 
o'z joylariga yetkazish ancha muammo tug'diradi. Har bir baliqchilik 
xo'jaligi rahbari baliq tashish texnologiyasi bilan tanishishi lozim va 
unga amal qilishi kerak.
Keyingi yillarda baliq yetishtirishni o'z oldilariga maqsad qilib 
qo'ygan xo'jaliklar o'z hududlarida iloji boricha miniinkubatsion sex 
tashkil qilishlari zarur. Agarda xo'jalikning inkubatsion sexi boim asa, 
boshqa xo'jaliklardan baliq chavoqlari yoki segoletkalarini olib kelishga 
majbur bo'ladi. Iloji boricha baliqlashtirish uchun olinadigan baliqlar 
baliq tutgichlar (рыбоуловитель) dan baliqlarni tutish maqsadga mu- 
vofiq. Balchiqlashgan suvliklardan baliqchalarni olmaslik kerak. Chunki 
balchiq yoki loyqa suv baliqchalarning, ayniqsa do'ngpeshana jabrasini 
ishdan chiqaradi.
Baliq yetishtirishda xo'jalikning ichki hovuzlarida baliq tashishga 
to'g'ri keladi. Masalan, sexdan chiqqan chavoqlarni qishlash hovuzlari- 
dan o'stirish hovuzlariga tashishga, o'stirish hovuzlaridan qishlash ho- 
vuzlariga yoki tabiiy suv hovuzlariga tashiladi. Ayniqsa, qishloq xo'jaligi 
baliqchiligida segoletkalarni baliq pitomniklaridan yoki to'liq sistemali 
baliq xo'jaliklaridan tashish, nagul hovuzlarga tashish rcmont paytida 
yosh baliqlarni tashish yoki bir xo'jalikdan boshqa xo'jalikka baliq ta­
shishga to'g'ri keladi. Umuman xo'jalikda baliq tashish asosiy o'rin egal- 
laydi va tovar baliqni tirik holda iste’molchiga yetkazish lozim bo'ladi.
Tirik baliqni tashishda eng asosan veterinariya-sanitariya qoidalariga 
rioya qilish talab qilinadi. Bunday talablar yosh baliqlar orasida kasal- 
liklar tarqamasligi va baliqlarni nobud qilmasdan manzilga tirik holda 
tashishdan iborat. Baliqlarni baliq yetishtiruvchi xo'jaliklardan kasal 
baliqlarni tashish (krasnuxa, branxiomikoz va boshqalar) xo'jalikdan 
boshqa xo'jalikka tirik baliqni transportirovka qilishda albatta veterinar 
mutaxassisning ma’lumotnomasi bo'lishi shart. Xo'jalikning o'z hududi 
uchun veterinariya mutaxassislarining bunday sanksiyasi kerak emas.
252

---

Lekin tirik baliqlarni ko‘chirishda ularga profilaktik ishlov berish niho- 
yatda zarur. 62-rasmda hovuzdan baliq tutish moslamalari ko‘rsatilgan.
62-rasm. Turli xil yoshdagi baliqtutgichlar: 
a — baliq chavoqlari uchun; b — bir yozgi baliqlar uchun; d — bir yashar
baliqlar uchun.
Tashilayotgan baliq sogiom, harakatchan boiishi kerak. Talab 
darajasida bo‘lmagan baliqlar (kasal, kam harakat, oriq) ajratib olinadi 
va transportirovka qilinmaydi. Balchiqdan bredenlar bilan olib trans- 
portirovka qiladigan baliqlarni ham ko‘chirish mumkin emas. Chunki 
bu baliqlarning jabrasi balchiqqa to‘lgan bo‘lib, tezda nobud boiadi. 
Ayniqsa, oq va chipor do‘ngpeshana. Asosan hovuzning baliq ovlagich 
joyi bo‘lib oqar suvga yaxshilab yuvib so‘ngra veterinar mutaxassis 
ishonchnoma bergandan so‘ng, baliqlar transportirovka qilinishi kerak. 
Tashiladigan tirik baliqlarga albatta 5 % tuz eritmasi bilan ishlov beri- 
lishi kerak. Bu ishlarni asosan bosh baliqshunos amalga oshiradi. Tirik 
baliq tashish nihoyatda mas’uliyatli ish, agarda baliq tashish qoidalari- 
ga rioya qilinmasa o‘zboshimchalikga yo‘l qo‘yilsa veterinar ishonch- 
nomasisiz, ish bajarilsa baliqlarning ko‘pi nobud boiadi. Ko‘pchilik 
o‘stirish hovuzlarida maxsus baliq ovlash moslamalari yo‘q. Hovuz suvi 
chiqarilib, suv balchiqqa aylangan va loyqa yoki balchiqdan breden bi­
lan segoletkalar olinib ko‘chiriladi. Balchiqdan olingan segoletkalarning 
yashab ketishi nihoyatda qiyin. Tirik baliq tashiydigan transport talabga 
javob bermaydi. Aeratsiya mexanizmlari yo‘q. Inkubatsion sexlardan 
tabiiy suvliklar orasidagi masofa 120—200 km uzoqlikda joylashgan. 
Shuning uchun ham tashiladigan baliqlar nihoyatda toza bo‘lgan suv- 
likdan ovlanishi ma’qul. Bredenlar yordamida baliq ovlanganda ular- 
ning tanasi, suzgich qanotlari, tana qoplami jarohatlanishi mumkin. 
Bunday baliq segoletkalarini tabiiy hovuzlarga yetkazib baliqlashtirish-
253

---

ning samaradorligi past bo'ladi. Masalan, «Buxorobaliq» hissadorlik 
jamiyatiga tegishli bo'lgan «Zarafshon» hovuz baliqchilik xo‘jaligidagi 
hovuzlarda bunday maxsus baliqtutgichlar qurilmagan. Shuning uchun 
ham har bir MCHJ baliqchilik xo‘jaliklarida inkubatsion sex bo‘lishi 
zarur (Dengizkohda, Og‘itinada, Devxona, Sho‘rko‘1 suv omborida). 
Shundagina tabiiy ko‘llarning baliq mahsuldorligini oshirish imkoniyati 
maqsadga muvofiq bo‘ladi. Tabiiy suvliklar har yili baliq segoletkalari 
bilan baliqlashtirilmasa baliq mahsuldorligini oshirish mumkin emas. 
Qoidaga binoan qancha baliq ovlansa, shuncha miqdorda koilarni 
baliqlashtirish shart. 1840-yilda yashab o‘tgan nemis olimi Libixning 
«Qaytarish qonuni»ga rioya qilish ham ilmiy-amaliy ahamiyatga ega.