O. K. Iminov iqtisod fanlari doktori, professor


 .7 .  Kredit  nazariyalari  tanqidi



Download 10,01 Mb.
Pdf ko'rish
bet62/222
Sana08.01.2022
Hajmi10,01 Mb.
#335138
1   ...   58   59   60   61   62   63   64   65   ...   222
Bog'liq
Pul, kredit va banklar

2 .7 .  Kredit  nazariyalari  tanqidi
Turli  davrlardagi  yashab  ijod  qilgan  iqtisodchilar  kreditni  iqtiso- 
diyotda  h am d a  takror  ishlab  chiqarish  jarayonidagi  o ‘rniga  turlicha 
balio berib kelganlar, ularning ayrimlari  kreditga yuksak baho berganlar, 
ikkinchi  gu ru h   iqtisodchilari  uni  o ‘rnini  keyingi  darajaga  q o 'y ib  
kelganlar.
Kredit  t o ‘g ‘risidagi  nazariyalar  ikki  guruhga  boMinadi.  Ularning 
birinchisi  k re d itn in g   n atu ra listik   nazariyasi  deb  n o m la n a d i.  Bu 
nazariyaning asoschilari bo ‘lib A.  Smit va  D.  Rikardolar hisoblanadilar.
Bu nazariyaga asosan kreditning ahamiyati pasaytiriladi,  ya’ni  kredit 
faqat jam iyatda  taqsimlangan  kapitalni  alohida  ishlab  chiqaruvchilar 
o ‘rtasida  qayta taqsimlash shakli bo'ladi va kengaytirilgan takror ishlab 
chiqarish  omili  b o ‘la  olmaydi.
Bu  nazariyaning  asosiy  y o ‘nalishlari  quyidagilardan  iborat:
— kredit moddiy qiymatliklami bir qo'ldan  ikkinchisiga o ‘tkazishda 
texnik  vosita  (qurol)  b o ‘lib  hisoblanadi.
—  kredit  obyekti  bo'lib  natural  (ishonchsiz)  ashyoviy  boyliklar 
hisoblanadi;
—  ssuda  kapital  haqiqiy  kapitalga  tenglashtiriladi  va  uni  harakati 
ishlab  chiqarish  kapital  harakatiga  mos  keladi;
—  b an k lar  m oddiy  qiym atliklam i  bir  mulk  egasidan  ikkinchi 
mulkdorga  o ‘tkazib  beruvchi  vositachi  sifatida  ishtirok  etadi.
Yuqorida  ko‘rib o ‘tilgan  kredit  nazariyasi yo‘nalish  namoyondalari 
tom onidan  kredit  to ‘g ‘risida va  uni  takror  ishlab  chiqarish jarayonida 
n o to ‘g ‘ri  xulosaga  kelganliklarini  bildiradi.  Chunki  ular  kreditning 
(ssuda kapitalini)  harakatini,  ishlab chiqarish kapitali, tovar kapitalining 
harakatini  n o to ‘g ‘ri  k o ‘rsatib beradilar.  Hattoki  kreditni  qayta taqsim ­
lash  funksiyasini  ham   oxirigacha  olib  bera  olmaydilar.  Bu  nazariya 
tarafdorlarining  kamchiligi  shuki,  ular  kreditni  ishlab  chiqarishga 
bevosita  bog'liq,  lekin  ishlab  chiqarish  u  hech  qanday  ijobiy  t a ’sirini 
ko‘rsatib  bera  olmaganlar.  H aqiq atda  esa  kredit  ssuda  kapitalining 
harakatini  natijasi  b o ‘lib,  ikki  xususiyatga  ega,  ya’ni  kredit  kengay­
tirilgan  takror  ishlab  chiqarishga  t a ’sir  ko‘rsatishi,  yoki  u nd a  qarama- 
qarshiliklarni  ham   vujudga  keltirishi  mumkin.
A m m o   naturalistik  nazariyotchilarning  kamchiliklariga  qaramay 
ularning qarashlarida  ham  pozitiv fikrlar  (mulohazalar)  bor.  Masalan, 
bu  nazariya  tarafdorlari  fikriga  k o 'ra   kredit  haqiqiy  kapitalni  yarat- 
masligi,  balki  faqat  ishlab  chiqarish jarayoniga  ta ’sir  ko‘rsatishi,  ya’ni


kreditni  bevosita  ishlab  chiqarish  bilan  bog‘liq  ekanligini  bilib  be ra  
olganlar.
Kreditning  rolini  (o'rnini)  b o ‘rttirib  ko'rsatadigan  nazariya  bu  — 
kreditning  kapitalini  yaratish  nazariyasidir.  Bu  nazariya  asoschilari  — 
ingliz iqtisodchilari  J.  Lo  (XVIII) va G.  Makleod  (XIX)  hisoblanadilar. 
Bu  nazariyaning  negizi  shuki,  kredit  hech  qan d ay  ishlab  chiqarish 
jarayoniga bog'liq emas va u  iqtisodiyotda  hal qiluvchi o ‘rinni egallaydi. 
U la r  kreditni  pul  va  boyliklar  bilan  bir  qatorga  qo'yadilar.  K apitalni 
yaratish  nazariyasining  asi  m a ’nosi  b o ‘yicha  banklar  kreditni  berish 
orqali  kapital  yaratadilar,  kredit  hajmi  b a n klarning  o 'zlari  ishlab 
chiqaradigan kredit siyosatiga bog'liq.  Shuning uchu n banklar qanchalik 
chegaralanm agan  m iqdorda  kreditni  kengavtirishlari  va  bu  y o ‘I  bilan 
ishlab  chiqarishni  kengaytirishga  asos  yaratishlari  mumkindir.
Banklar «kredit fabrikasi» degan tushuncha shu  nazariya tarafdorlari 
tom o nidan   vujudga  keltirilgandir.
Kreditning kapitalini yaratish  nazariyasi tarafdorlari banklar t o m o ­
nidan  berilayotgan  kredit  hajmi  bank  xohishiga  emas  balki,  takror 
ishlab chiqarish jarayonining obyektiv zaruriyatidan  (xohishidan)  kelib 
chiqishi  ham da  kreditni  haqiqiy  kapital  bilan  almashtirib  yuboradilar.
Kreditning bu nazariyasining davomchilari b o ‘lib,  avstraliya profes- 
sori  I.  Shum eter,  nemis  bankiri  A.  Tan  va  ingliz  iqtisodchilari  J. 
M .K eyns  va  R.  Xoutri  hisoblanadilar.
Shum eter va Tanlar banklarning  kuch-qudratini  oshirib  yuboradilar 
va  hech  qanday  chegarasiz  beriladigan  kreditlar  takror  ishlab  chiqarish 
jarayonini hamda iqtisodiy o'sishning asosiy kapitali b o ‘lib hisoblanadilar 
deb  qaraydilar.  Shunga  ko‘ra  bu  qarashlar  kreditning  «ekspazitsion 
kredit nazariyasi»  nomi bilan olamga  mashhurdir.  Ushbu  nazariya orqali 
iqtisodchilar  mamlakatdagi  inflatsiyani  oqlam oqchi  bo ladilar.
Biroq  kreditning bu  nazariya bo'yicha davomchisi  bo'lgan  J.  Keyis 
o 'z id a   kerakli  bo'lgan  qarashlardan  yaxshi  (ijobiy)  tom onlarini  oigan 
holda  kreditni  iqtisodiyotni  tartibga  solish  vositasi  deb  qaraydi  va 
isbotlab  beradi.  C h u nki  bank lar  to m o n id a n   kreditlash  iqtisodiyot 
talabiga  asosan  berilishi,  talab  oshsa  taklif ham   oshishi  mumkinligini 
e ’tiro f etadi.  Bunga  tarixiy  misollar  yetarli.  M asalan,  iqtisodiy  m a m - 
lakatda  kuchaysa  kreditga  boMgan  talab  ham   oshadi  va  aksinchadir. 
K reditning  ortiqcha  berib  yuborilishi  b ozor  iqtisodiyoti  sharo itida 
q o ‘shim ch a  kreditlarning  inflatsiyaning  vujudga  kelishiga  sababchi 
b o ‘lib  kelishi  mumkindir.



Download 10,01 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   58   59   60   61   62   63   64   65   ...   222




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish