O. K. Iminov iqtisod fanlari doktori, professor


  Pullarning  kelib  chiqishi,  mohiyati  va  turlari



Download 10,01 Mb.
Pdf ko'rish
bet5/222
Sana08.01.2022
Hajmi10,01 Mb.
#335138
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   222
Bog'liq
Pul, kredit va banklar

1.1.  Pullarning  kelib  chiqishi,  mohiyati  va  turlari
Pul  —  bu  um um iy  ekvivalent  sifatida  q o ‘llaniladigan  universal 
tovarning  alohida  turi  b o ‘lib,  boshqa  barcha  tovarlarning  qiym ati  u 
orqali ifodalanadi.  Pul ayirboshlash,  to ‘lov,  qiymatni oMchash, boylikni 
t o ‘plash  vositasi  funksiyalarini  bajaradigan  noyob  tovardir.  Hozirgi 
iqtisodiyotda  pul  m u o m a la si  am alda  to v arlarn in g   h a m m a   tu rla ri 
m uomalasining  o'zgarm as  sharti  hisoblanadi.  Pul  tufayli  tovarlarni 
qiyoslash,  ayirboshlashda  zarur  bo'ladigan  qiym atning  yagona  m ezo- 
niga  ega  bo ‘lish  mumkin.
Pul 
— bu boshqa n e’m atlarning qimmatini o ‘lchash vositasi  ( u m u ­
miy ekvivalent)  yoki  ayirboshlashda hisob-kitoblarni  am alga  oshirish 
vositasi  (ayirboshlash  vositasi)  funksiyalarini  bajaruvchi  n e ’m atdir. 
Pul  —  bu  m u tlo q   likvidlilikka  ega  b o 'lg an   n e ’m atdir.  P u l  —  bu 
iqtisodiy  kategoriya  b o ‘lib,  o d a m la r  o ‘rtasidagi  m u n o sa b a tla r  u n d a  
n a m o y o n   b o ‘ladi  va  u ning  yordam ida  quriladi.  P u ln in g   m aq sad i 
bozorga oid o ‘zaro  harakatlarning transaksion  xarajatlarini  teja sh d an  
iborat.
A w alo, sotib olinadigan  n e ’matlarning turlari va m iqdorini,  bitimni 
am alga  oshirish  vaqti  h a m d a   joyini,  sh u n in g d e k ,  b itim   b o ‘y icha 
kontragentlarni  tanlashdagi  chiqimlarni  tejashga  p u lla r  y o rd a m id a  
erishiladi.  Barterli  (mavozali)  iqtisodiyotda  b un day   chiqim lar  sh u n - 
chalik ko‘p b o ‘lishi  m um kin ediki,  bu amalda  har qanday ayirboshlash 
harakatlarini  amalga  oshirishni  istisno  qilib,  m e h n a t  taqsim oti  eng 
kam   miqyos  kasb  etgan  b o ‘lardi  va faoliyatning  ko‘pgina turlari  aslida 
vujudga  kelmas  edi.  Aks  holda  shunday  bir  iqtisodiyot  tashkil  topgan 
b o ‘lardiki,  unda,  masalan,  sochini  oldirm oqchi  b o ‘lgan  iqtisodchi 
iqtisodiyot b o ‘yicha m a ’ruza tinglamoqchi bo ‘lgan sartaroshni  izlashiga 
to ‘g ‘ri  kelardi. Aytaylik,  yangi palto tiktirmoqchi b o ‘lgan aktyor buning 
u c h u n   uning  filmlarda  o ‘ynagan  rollari  bilan  qiziquvchi  tikuvchini 
topishi  kerak  bo ‘lardi  va  hokazo.  Pulllar  potensial  sheriklar  xohish- 
istaklarining  shu  tarzda juftlik  holdagi  m os  kelishi  zaruratini  b a rta ra f 
etadi  va  bitimlarni  amalga  oshirish  joyi  h a m d a   vaqtini,  ayirbosh-


lanadigan  n e ’m atlar  sifati  va  m iqdorini,  bitim  b o ‘yicha  sheriklarni 
qayishqoqlik  bilan  tanlashga  imkon  beradi  va  hokazo.
N e ’matlar qimmatini oich ash d ag i  chiqimlarning katta qismi  pullar 
yordam ida tejaladi.  U m um iy ekvivalent xususida  kelishuvga erishilgan 
iqtisodiyotda individlar ayirboshlanadigan proporsiyalarni  osonlik bilan 
tuzishi  m um kin.  Agar  ikkita  tovarning  narxi  m a ’lum  b o ‘lsa,  u n d a 
ularning  nisbiy  qimm ati  ham  aniq  bo'ladi.
Shuni  t a ’kidlash  zarurki,  tovar  ayirboshlash  munosabatlari  ular 
paydo  b o ‘lgan  vaqtdan  boshlab  bozorda  um um iy  ekvivalent  b o ‘la 
o ladigan,  h a m m a   u c h u n   m aqbul  qulay  tovarni  izlashni  obyektiv 
ravishda  taqozo  etgan.  M a ’lumki,  turli  davrlarda  metallar  —  bronza, 
tem ir,  mis,  kum ush,  oltin  ana  shunday  ekvivalent  bo'lgan.  Oldiniga 
ular  taqinchoqlar,  qurollar,  m ehnat  quroPari  va  ko'pincha  tasodifiy 
shakldagi  va  miqdorlardagi  kam  ishlov  berilgan  metall  parchalari 
shaklida  q o ‘llanilgan.  U lar baisoklar,  novdalar,  plastinalar va  yombi- 
lardan  iborat  bo'lgan.  Yombilar  bilan  hisob-kitob  qilish  u c h u n   ularni 
tarozida tortishga t o ‘g ‘ri  kelgan,  lekin k o‘pincha yombilarni birm uncha 
kichikroq  b o ia k la rg a   bo'lish  zarurati  vujudga  kelgan.
Universal  hisob-kitob  ekvivalentiga  b o ‘lgan  ehtiyoj  eram izdan 
oldingi  V I I I   asrdayo q  k afo la tla n g a n   vaznli  va  larkibli  s ta n d a rt- 
lashtirilgan  yom bilar  paydo  b o ‘lishiga  olib  keldi.  Birmuncha  keyingi 
davrlardagi  yom bilarning  ayrim  turlari  ularni  bo ‘laklarga  b o ‘lishda 
qulay  bo'lishi  u c h u n   belgili  kertiklar  bilan  yasalgan.  Biroq,  bunday 
ta k o m illa sh tirish la r  baribir  savdogarlarni  hisob-kitoblarni  amalga 
oshirishda  yom bilar va  ularning  b o ia k la rin i  tortib  ko'rish  zaruratidan 
xalos  etm agan.
Tovar  ishlab  chiqarishning  o ‘sishi  va  tovar  ayirboshlashning  ken- 
gayishi,  bunday jarayonlarga  ko'p  sorili  hunarm andlar  h am d a  boshqa 
qa tn a sh c h ila rn in g   jalb  etilishi  m etall  puliarnm g  keyingi  stan d art- 
lashtirilishiga  va  u lar  m iq do rlarin in g   c h a k an a   savdo  ehtiyojlariga 
moslashtirilishiga  olib  keldi.  T axm inan  eram izdan  oldingi  XII  asrda 
Xitoyda, VII asrda esa 0 ‘rta yer dengizi  davlatlari  — Lidiya va Eginada 
vazni,  m iqdori  va  qotishm alarining  tarkibigo  ko‘ra  bir  xildagi  metall 
pullar  paydo  b o ‘ldi.  U lar  sekin-asta  ishlab  chiqarish  va  foydalanish 
u c h u n   qulay  b o i g a n   dum aloq  shaklga  ega  b o ‘ldi.  U lar  a n ’anaviy 
yom bilardan b irm uncha kichik o ic h a m la ri  bilan,  shuningdek,  ularning


Download 10,01 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   222




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish