|
Nazorat va muhokama uchun savollar
1. Pu! nima?
2. Pul funksiyalari va ularga tavsif bering.
3. Pul multiplikatori qanday hisoblanadi?
4. Pul massasi va uning tuzilishini aytib bering.
5. Pul tizimlari, turlari va ularning elementlari qanday bo'ladi?
6. Pulning nominal nazariyasi nima?
7.
Jam g‘arma nima?
8. Barter nima?
9. Pul nazariyasi nimadan iboral?
10. Pul agregatlari va ularning tuzilishini aytib bering.
I I bob. K RED IT NAZARIYASÏ
1.1. Kredit zarurligi va uning mohiyati
Jam iyat faoiiyatining o ‘ta m u h im jihati — bu ishlab chiqarishdir.
Ishlab chiqarish jarayonida iqtisodiy resurslar ishlatiladi, mabsulotlar
va xizm atlardan iborat hayotiy n e ’m atlar yaratiladi.
Ishlab chiqarish jarayonining uzluksizligini m oddiy va m ehnat
omillari t a ’minlaydi. Ishlab chiqarish bu omillar bilan har doim ham
bir tekisda t a ’m inlana olmaydi.
Kxedit tovar-pul m unosabatlari mavjud sharoitdagi takror ishlab
chiqarish kredit munosabatlari vujudga kelishining tabiiy asosi hisob-
lanadi.
Ishlab chiqarish fondlarining doiraviy aylanishidagi va fondlarning
bir m arta aylanishidagi qiym atning harakati qisqa m uddatli kredit
m unosabatlari paydo b o ‘lishining iqtisodiy asosidir.
M a ’lu m k i, pul m ablag‘lariga k o ‘p hollarda kreditlarga olingan
m ablag‘lar, korxonalarning hisob varaqasidagi m ablag'lar va naqd
pullar, aylanm a mablag‘lar va moliyaviy m ablag'lar kiradi.
Bu iqtisodiy kategoriyalar tashqi to m o n d a n o ‘xshagani bilan
ularning ichki xususiyatlari ju d a xilma-xil va bir-biriga o ‘xshamaydi.
Kredit — bu vaqtincha b o ‘sh turgan pul m ablag‘larini m a ’lum
m uddatga, haq to 'lash sharti bilan qarzga olish va qaytarib berish
yuzasidan kelib chiqqan iqtisodiy m unosabatlar yig"indisidir.
K re d it y o rd a m id a to v a r-m o d d iy boyliklari, tu rli rn ashina va
m e x a n iz m la r sotib o lin ad i, is te ’m olch ilarn ing m ab la g ‘lari yetarli
b o ‘lm agan sharoitda t o ‘lovni kechiktirib tovarlar sotib olishlari va
boshqa h ar xil t o ‘lovlarni amalga oshirish imkomyatiga ega b o ‘ladilar.
K redit iqtisodiy kategoriya b o ‘lib, ijtimoiy m unosabatlarning aniq
bir k o ‘rinishi sifatida yuzaga chiqadi.
Kredit h ar qanday ijtimoiy m unosabat emas, balki ijtimoiy ishlab
chiqarish mahsuli, qiym atning harakati, qarz beruvchi va qarz oluvchi
o ‘rtasidagi iqtisodiy m unosabatlarni ifodalovchi kategoriyadir.
K reditning mohiyati uning ichki belgilarini ochib berishga qa-
ratilgan. Kreditning mohiyatini ochish — bu uning sifatlarini, kreditning
m u h im tom onlarini, u ning iqtisodiy m unosabatlar tizimining bir ele-
m en ti sifatida ko‘rsatuvchi asoslarni bilish dem akdir.
Iqtisodiy kategoriya sifatida kreditning mohiyati ko ‘pgina iqtisodchi
olim lar tom onidan o ‘rganilib chiqilgan va ular to m o n id a n kreditning
m ohiyati b o ‘yicha fikrlar bildirilgan.
Kreditning mohiyatini tushunish uchun a w a lo m bor, uning tarkibi
n im a d a n iborat ekanligini tushunib olish zarur. Kredit m unosabat
bo'lishi u c h u n uning zarur m unosabatlari — kreditning obyekti va
subyektini bilish zarur.
1-chizma.1
R espublikam izning k o ‘zga k o 'rin g a n o lim la rid a n biri Sh. Ab-
dullayeva o'zining «Pul, kredit va banklar»2 nom li kitobidan kredit
m unosabatlarida subyektlari ikki xil bo'lishini k o ‘rsatib o ‘tadi:
— kredit (qarz beruvchi);
— qarzdor.
Bundan tashqari, kredit, kredit, munosabatlari tarkibining elementi
sifatida kreditning obyekti yuzaga keladi.
B unda qarzga berilgan mablag' o ‘z qiymatini saqlab qolishi kre
ditning asosiy xususiyati hisoblanadi. Kredit tarkibi uning elem entlari
birligini ifodalaydi.
Kreditning harakat bosqichlari h a m uni m u h im belgisi hisoblanadi.
Q a r z g a
beriluvchi qiymat harakatini quyidagicha ifodalash m um kin:
8 - O k- r - K - + Q k- F ki
b u n da, Bk— kreditning berilishi;
Okz — kreditni qarz oluvchi tom onidan uning vaqtinchalik ehtiyojini
qondirish uchun olinishi;
1
Sh.Z. AhduUayeva.
«Pul kredit banklar».
T.:
«Moliya» — 2000- y. 121-bet.
2
Sh.Z. Abdullayeva.
«Pul kredit banklar».
T.:
«Moliya» — 2000- y. 121-bet.
Do'stlaringiz bilan baham: |
