O. K. Iminov iqtisod fanlari doktori, professor

Naqd  puJsiz  hisob-kitoblarni  rivojlantirish  ¡stiqbollari.  Iqtisodiy 
kontragentlar  o'rtasidagi  hisob-kitoblarning  pul  m ablag‘larini  o ‘tka- 
zishning  naqd  pulsiz  tizimlari  yordam ida  amalga  cshirilishi  bir  q ato r 
yorqin  afzalliklarga  ega  b o ‘lib,  ulardan  biri  u shbu  operatsiyani  pul 
m ablag'larini  tashishga  ortiqcha  xarajatlar  sarflam asdan  a n c h a   tez 
o'tkazishdan  iborat.  D inam ik rivojlanayotgan  bozor n aq d  pulsiz hisob- 
kitoblarni  amalga  oshirish  sifatini  oshirishni  va  b unday  operatsiyani 
o ‘tkazish tezligini  pasaytirishni talab  qiladi.  N afaq at yuridik shaxslarga 
xizm at  ko'rsatuvchi  va  shu  tariqa  bevosita  tadbirkorlik  bilan  b o g ‘liq 
b o ‘lgan  banklar,  sh u   b ilan   birga  jis m o n iy   sh ax slar  o 'r ta s id a   pul 
mablagMarining  n aqd  pulsiz  o'tkazilishini  am alga  oshiruvchi  bank 
tashkilotlari  ham  bunday  ehtiyojlarni  tobora  k o 'p ro q   hisobga  olishi 
kerak  boMmoqda.
M amlakatimizdagi  b unday  ehtiyoj  o ‘z  faoliyatini  yuridik  shaxsni 
tashkil  etm asdan  yurituvchi  tadbirkor  sifatida  ish  olib  borayotgan 
tad birkorlar  sonining  o'sayotganligi  va  o 'z in in g   pul  m ab lag 'larin i 
nafaqat saqlash,  shu bilan  birga pul mablagMarini o ‘tkazish jarayonlarini 
faollashtirayotgan  aholining  darom adlari  darajasining  oshayotganligi 
bilan  bog‘liqdir.
B undan tashqari,  chegaralam ing  ochilishi  iqtisodiy subyektlarning 
b u tu n   dunyo  bo'ylab  faol  k o 'c h ib   yurishiga  sabab  bo'ladiki,  bu  ch et 
ellardagi banklar bilan vakillik m unosabatlarini yo'lga qo'yish zaruratini 
keltirib  chiqaradi.
N atijada  naqd  pulsiz  hisob-kitoblar  tizirnida 
ikkita  prinsipial 
m u h im   vazifa  shakllanadi:
1)  naqd  pulsiz  operatsiyalarni  o 'tk a z ish   m u d d atlari  hajm ining 
kamayishi;
2)  potensial  sherildar sonining  ko'payishi.
B unday  vazifalar  asosan  zam onaviy  texnika  yutuqlarini  qo'llanib 
hai  etiladi,  ixtisoslashgan  va  h a m m a   foydalanishi  m u m k in   b o ‘lgan 
elektron  aloaa  tizimlari  ana  shu n d ay  yutuqlarga  kiradi.

---

Turli  xildagi  aloqa  tizimlari  vujudga  kelmoqda  va  t'aol  ishlam oq- 
daki,  ular axborotlarni  shunchaki  uzatib  qolmasdan,  bunday  axborot- 
larni  barcha zarur him oya vositalari  bilan birgalikda yetkazishga im kon 
beradi.  1963-yildan  beri  SW IFT   hisob-kitob  tizimi  amal  qiladi.  Bu 
tizim  butunjahon  banklararo  tizimi  b o ‘lib,  unda  banklar  o'rtasidagi 
moliyaviy  operatsiyalar  nisbatan  xavfsiz  amalga  oshirilishi  m um kin. 
Shuni  hisobga  olish  kerakki,  bu  tizim dan  tashqari  hozirgi  v aq td a  
ko ‘pgina  bank  operatsiyalari  bevosita  Internet  tarm og‘ida  bajarilishi 
m um kin.  Internetda  bitimlarni  amalga  oshirishdagi  minus jih atlard an  
biri  undan  ham m anin g  ham   foydalanishi  mumkinligi  va  tijoratchilik 
siriga  rioya  qilinadigan  qandaydir  maxfiy  fayllarni  o 'rn atib   b o ‘lmas- 
ligidir.  S h u n d a n   kelib  chiqib,  In tern et  global  tarm o g ‘i  vositasida 
bitimlarning tuzilishini o ‘tkazishda tegishli axborotning kodlashtirilishi 
tijoratchilik  sirini  him oyalashning  eng  istiqbolli  usuli  b o ‘ladi.  Bunday 
usul  aloqa  kanali  h ar  qanday  darajada  ochiq  bo'lganida  ham   h a r 
qanday  hajmdagi  axborotlarni  shifrlashtirish  va  ularni  o ‘z  sherigiga 
yetkazishga  im kon  beradi.