O. K. Iminov iqtisod fanlari doktori, professor

Banklararo  hisob-kitoblar.  B a n k la ra ro   h is o b - k ito b la r   m oliya 
tizim ida  asosiy o ‘rin  tutadi,  chu n k i  k o ‘pchilik  m oliya  operatsiyalarini 
amalga oshirish va iqtisodiy kontragentlar o ‘rtasidagi  hisob-kitoblarning 
barcha shakllarini  o ‘tkazishga  im kon beradi.  Holbuki, banklararo hisob- 
kitoblar  yopiq  tizim  hisoblanadi,  chunki  ularga  m ustaqil  tashkilotlar 
sifatidagi  banklarning  tijorat  siriga  rioya  qilish  zarurati  yuklanadi.
M illiy  iqtisodiyotlar  integratsiyasining  o ‘sib  borishi  va  turli  m am - 
lakatlarga mansub ham da h ar xil banklar xizmat k o ‘rsatadigan sheriklar 
o'rtasidagi  bitimlar  sonining  k o ‘payishi  sababli j a h o n   valuta  bozorida 
banklararo  hisob-kitoblarning  yagona  tizimini  shakllantirish  zarurati

---

oshmoqda.  Bugungi  kunda  banklararo  hisob-kitoblarning global tizimi 
joriy etilmoqda. Yangi tashkil  etilgan tizimdagi markaziv roi  dunyoning 
36 ta yetakchi banklari  t a ’sischilari  b o ‘lgan  Nyu-Yorkda maxsus  ta ’sis 
etilgan  «uzluksiz  bog'langan  hisob-kitoblar» banki  zimrnasiga yuklan- 
gan.  Yangi  hisob-kitob  markazi yettita markaziy bank, A Q S H   Fédéral 
zaxira  tizimi,  Yevropa  markaziy  banki,  Tokio  banki  va  Angliya  banki 
bilan  b e v o sita   b o g ‘la n g a n .  B u n d a y   tiz im   v a lu ta n in g   o l d i- s o td i 
operatsiyalariga  doir  hisob-kitoblar  vaqtini  5  soatgacha  qisqartiradi. 
U   ja h o n   bozoridagi  valuta  savdosining  a n ’anaviy  sxemasi  o ‘rnini 
bosadi:  eski  sxemaga  ko ‘ra  boshqa  m am iakat  valutasiga  oid  bitimlar 
b o ‘yicha barcha hisob-kitob operatsiyalariga vakil-bank vositachiligida
2  kunga  yaqin  m uddat  talab  qilinardi.
Banklararo hisob-kitoblar nafaqat xalqaro operatsiyalarda,  shu bilan 
b irg a   m a m ia k a t  ic h id a g i  o p e r a t s iy a l a r d a   h a m   m u h im   b o ‘g ‘in 
hisoblanadi.  Banklararo hisob-kitoblarga zarurat boshqa banklar bilan 
o ‘zaro  ishlarni  maksimal  qisqa  m uddatlarda  amalga  oshirishga  imkon 
beradigan  dasturiy  t a ’m in o tg a   ehtiyojni  shakllantiradi.  Shakllan- 
tirilayotgan  k ichik   tiz im la r  t o ‘lovni  ishlash  b o sq ich ig a  muvofiq 
keladigan  hisob  amallarining  bajarilishini  o ‘z  ichiga  oladigan  erkin 
formatdagi elektron to'lov hujjatlari bilan almashinish uchun vositalarni 
beradi.
Asosiy  funksional  imkoniyatlari:
1)  k o ‘p  valutali  ish  rejimi;
2)  milliy va chet el valutalaridagi  hisob-kitoblar uchun vakil-bankiar 
bildirgichini  yuritish;
3) har bir xabarning parametrlarini sozlash imkoniyatiga ega xabarlar 
shakllari  bildirgichini  yuritish;
4)  ko'pgina  m intaqalar  va  M D H   mamlakatlari  XK M lari  format- 
laridagi  xabarlar  bilan  alm ashinish;
5)  S W lF T (P a y m e n ts)-to ‘lovlarni  pozitsiyalashtirish  form atlarida 
xabarlar  bilan  almashinish;
6)  j o ‘n a tilg a n   va  q a b u l  q ilin g a n   t o ‘lov  h u jja tla r in i  vakillik 
hisobvarag'i  b o ‘yicha  k o ‘chirm alari  bilan  birga  avtom atik  va  q o i d a  
kvitovkalash;
7)  tranzit  t o io v la r   bilan  ishlash;
8)  komissiyalar sum m alarini  avtom atik  belgilash;
9)  buxgalteriik  o ‘tkazm alarini  avtomatik  shakliantirish;
10)  hisobga olish  operatsiyalarini to'lovlar bilan  ishlash bosqichlari 
bo'ylab  joylashtirish;

---

11)  barcha  buxgalterük  o'tkazm alarini  k o 'z d a n   kechirish;
12)  vakillik  hisobvaraqlari  va  pozitsiyalar  hisobvaraqlari  hol'atini 
nazorat  qilish;
13)  kirib  keladigan  va  chiqib  ketadigan  to 'lovlar  arxivini  yuritish;
14)  xabarlar  eksporti  va  importi  seanslari ju m a lin i  yuritish.
S hunday  qilib,  b anklararo  hisob-kitoblar  hiso b -k ito b   o 'tk a z is h
operatsiyalarini  tartibga  solish  h a m d a   tak o m illash tirish   y u z a sid a n  
ban klar  o ‘rtasidagi  o ‘zaro  am al  qilish  tizimi  hisoblanadi.