O. K. Iminov iqtisod fanlari doktori, professor

16-  chizma.
  Fillips egrisi.
Manba:
  М ам едов  О.  Ю. 
и  др.  С о в р е м е н н а я   э к о н о м и к а . 
Р о стов   на
 
Д о н у .  1 9 9 8 .-   604  с.
7.4 .  Inflatsiyaning  iqtisodiy  va  ijtimoiy  oqibatlari
Har bir mamlakatda inflatsiya  mavjudligi undagi  iqtisodiy holatning 
y o m o n la s h u v ig a   sabab  b o ‘ladi.  U s h b u   salbiy  h o l a t l a r   q u y id a g i 
yo‘nalishlarda  yuzaga  chiqadi:
1) Ishlab chiqarish hajmi qisqaradi,  chunki narx-navolaming doimiy 
tarzda  tebranib  turishi  ishlab  c h iq a r is h n i  rivojlantirishga  b o ‘lgan 
istiqbollarga  ishonchni  yo'qotishga  olib  keladi;
2)  Ishlab  chiqarish  sohasidagi  kapital  savdo  va  vositachilik  op e - 
ratsiyalariga  oqib  o ‘tishi  kuzatiladi.  C h u n k i  savdo  va  vositachilik 
sohalarida  kapital  aylanishi  tez  amalga  oshadi  va katta  foyda  keltiradi. 
Inflatsiya yuqori  b o ‘lgan  davrda  aholi  o 'rta sid a   puldan  qochish  holati 
kuzatiladi,  y a ’ni  kishilar  qo‘llaridagi  pullardan  imkoniyat  darajasida 
tezroq  sarflashga  harakat  qiladilar.  U la r  pullarga  turli  tovarlar  sotib 
oladilar.  Buning  natijasida  savdo  va  vositachilik  d o ‘konida  tovarlar 
tez  sotiladi;

---

3)  Narx-navoning  keskin  va  notekis o'zgarishi  natijasida  chayqov- 
chilik  kengayadi.  Inflatsiya  natijasida  tovar tanqisligi  (defitsit)  yuzaga 
chiqadi.  U shbu  taqchillik  narx-navoning  keskin  ko'tarilishiga  olib 
keladi;
4)  Davlat  moliya  resurslari  qadrsizlanadi.  Davlat  budjeti  daro- 
madlari  budjet  xarajatlari  amalga  oshirilgunga  qadar  qadrsizlanadi. 
Budjet  daromadlari  va  xarajatlari  o'rtasidagi  mutanosiblikni  saqlash 
qiyinlashadi  va  buning  natijasida  budjet  taqchilligi  (defitsiti)  yuzaga 
chiqadi;
5)  M am lakatda  kredit  operatsiyalari  cheklanadi.  C hunki  inflatsiya 
darajasi  tufayli  yuridik  va  jism oniy  shaxslarga  tijorat  banklaridan 
beriladigan  kreditlarning  foiz  darajasini  yuqori  darajada  o'rnatiladi. 
U shbu  salbiy  holat  ishonchni  pasaytiradi.
Inflatsiyaning  eng  asosiy  ijtiinoiy  oqibati  bo'lib  darom adlar  va 
boyliklarni  qayta  taqsimlanishi  amalga  oshishi  hisoblanadi.  Ushbu 
qayta  taqsimlanishi  quyidagi  omillar  natijasida  amalga  oshadi:
—  m am lakat  aholisining  daromadlari  indeksatsiya  qilinmasligi;
—  tijorat  banklari  to m o n i d a n   yuridik  va  jism o n iy   shaxslarga 
b erilad ig an   kreditlar  b a h o la r  indekslarining  o 'z g a rish in i  hisobga 
olinm agan  holda  berilishligi.
Inflatsiya shart-sharoitlarida  mamlakatda  ichki  mahsulot va  milliy 
d a ro m a d   quyidagi  yo'nalishlarda  qayta  taqsimlanadi:
1)  M illiy  iqtisodiyot  tarm o q la ri,  ishlab  chiqarish  sohalari  va 
m am lakat  hududlari  o'rtasida  narx-navoning  notekis  o'sishi  natijasi;
2)  M am lakat  aholisi  va  davlat  o'rtasida.  Bunda  davlat  tomonidan 
m uom aladagi  ortiqcha  pul  massasidan  q o ‘shim cha  darom ad  sifatida 
foydalanadi.  Xalqaro  amaliyotda  bu  inflatsion  soliq  deb  nomlanadi;
3)  M am lakat  aholisining  sinflari  va  turli  toifalari  o'rtasida.  Mah- 
sulotlar  va  xizmatlarga  bo'lgan  narx-navoning  notekis  o ‘sib  ketishi 
n atijasid a  aholi  o 'rta s id a   ijtimoiy  toifalarga  b o 'lin is h in i  (boylar, 
kambag'allar,  qashshoqlar),  mulkiy  holatidagi  farqni  chuqurlashuviga, 
ja m g 'a rm a la r   va  joriy  iste’molning  keskin  o'zgarishi  yuzaga  chiqadi. 
Inflatsiyaning ijtimoiy salbiy t a ’siri  eng aw alo  q a t’iy belgilangan  daro­
madlari  oluvchi  shaxslar  hisoblangan  —  nafaqaxo'rlar,  nogironlar, 
ko'p  farzandli  oilalar  va  davlat  xizmatchilari  (o'qituvchitar,  vrachlar, 
b o g 'c h a   xodimlari  va  boshqalar)  uchun  juda  og'ir  kechadi;
4)  D ebito rlarv a kreditorlar o'rtasida.  Ushbu  holatda olingan  qarz- 
larni  pul  qadrsizlanishi  natijasida  debitorlar  darom ad  oladi  va  buning 
aksi,  kreditorlar  qo 'sh im c h a   zarar  ko'radi.

---

Biz  yuqorida  keltirgan  inflatsiyaning  iqtisodiy  va  ijtimoiy  salbiy 
oqibatlari q o ‘shimcha ravishda mamlakatning tashqi  iqtisodiy aloqalarga 
ham   faol  t a ’sir ko‘rsatadi.  Inflatsiya  darajasi  yuqori  m am lakatlar bilan 
q o 's h im c h a   sug'urta  va  turli  kafolatlar  asosida  o ‘zaro  m u n o sa b la r 
olib  boradilar.  Xalqaro  am aliyotda  ushbu  m unosabatlar  savdoning 
kamsitilishi  yoki  diskriminatsiya  deb  nomlangan.
Mamlakat  iqtisodiyotiga  ayniqsa  jilovlanmagan  (giperinflatsiya) 
ju d a   salbiy t a ’sir etadi.  Buning  natijasida  iqtisodiy va  ijtimoiy  qa ra m a- 
qarshiliklar keskinlashadi,  aholi  o ‘rtasida  hukum atga b o ‘lgan  norozilik 
kuchayadi.  Shuning  uchun,  h u ku m at  qarama-qarshiliklarni  ijobiy  hal 
qilish,  milliy  pul  tizimining  barqarorlashtirish  u c h u n   oqilona  ishlab 
chiqilgan  inflatsiyaga  qarshi  chora-tadbirlarni  amalga  oshirishi  lozim 
boMadi.