O’. Asqarova, Z. Qoraboeva, M. Samidjonova

Ikkinchi bosqich - yig‘iladigan ma’lumotlarni axborotlarga almashtirish , ularni o‘rganish bosqichi. Bunda olinadigan axborot (ishning muallifi, nomi, sarlavhasi, chiqqan vaqti, nashri, yili , turi va h.k.) muayyan muammo yechimiga mos aniq tizimga bo‘lmog‘i lozim. Zamonaviy adabiyotlarda (kitoblarda) annotatsiya shartli holda bo‘ladi. Agarda tanishilayotgan materiallarning kerakligi aniq bo‘lib qolsa, uni yana yaxshilab o‘qib,tahlil qilib chiqish kerak. Tahlil paytida
quyidagi ketma-ketlikka rioya qilinsa, yaxshi bo‘ladi: (Mavzu: o‘rganilayotgan muammo), (asosiy mazmuni-maqsadi-mohiyati-muammo yechimi va unga bog‘liq ko‘rsatgichlar yechimlar topishda ishlatiladigan mezonlar, farmonlar, qonunlar) - (qo‘yilgan muammoning izlanayotgan yechimiga mos ishlanmalar mavjudligi) - (tahlil natijasi orqali qaralayotgan muammo yechimiga etishga bo‘lgan ta’sir bahosi).
Ob’ekt: Bu har qanday ilmiy tadqiqotda asosiy bosqich bo‘lib, bunda ob’ektni tanlash va asoslash ko‘zda tutiladi. Ob’ektni tanlashda quyidagi ikki holatni hisobga olish kerak:

• 
  tadqiqot ob’ektlarining tadqiqot olib borish uchun o‘rganilishi zarurligi va muhimligi;
  
• 
  ob’ektni o‘rganish zarurligi ko‘proq fundamental (ilmiy-nazariy) tadqiqotlarga xos va ob’ektning o‘rganilishi muhimligi esa ilmiy-amaliy (ilmiy- uslubiy, ilmiy-metodik va shu kabi) tadqiqotlarga xos bo‘ladi.
  

Fundamental tadqiqotlar jamiyat uchun (umuminsoniyat uchun) istiqbolli yo‘nalishdagi (sohadagi) keng qamrovli tadqiqot olib borishga mo‘ljallangan bo‘lib, u ilm-fanning asosiy vazifasini va xalqning turmush darajasini yuqori saviyaga yetkazishni ta’minlovchi amaliy tadqiqotlar asosidir.
Ilmiy-amaliy tadqiqotlar ko‘proq xalq xo‘jaligining muhim sohasidagi vazifalarning yangi pog‘onalarga ko‘taradi. Jumladan, ta’lim-tarbiya jarayonining mazmun-mohiyatini, o‘qitish uslubini va texnologiyasini yangi istiqbolli pog‘onaga ko‘taradi yoki ishlab chiqariladigan mahsulotning ishlab chiqarish qiymatini pasaytiradi, mustahkamligi (yaroqliligi)ni kuchaytiradi, shuningdek, foydalanishga qulayligini ta’minlaydi yoki biror texnologik jarayon kechishining optimal varianti tanlanadi yoki biror texnika ishlab chiqariladi, yoki ishlab chiqilgan texnika takomillashtiriladi va vaqtning chegaralanganligi: har qanday tadqiqotni olib borishda, unda muammo qo‘yilishi va vazifalarni e’tiborga olgan holda ma’lum bir chegaralangan muddat bo‘lishi shart, aks holda ish rejasiz bo‘lib, vaqtlar o‘tishi bilan tadqiqot dolzarbligi o‘z ahamiyatini yo‘qotishi mumkin. Ayniqsa, ilmiy-amaliy tadqiqot ishlarida, ob’ektni tanlashda muhim ahamiyat kasb etadi va hattoki tajriba-sinov ishlarini olib borishda vaqtning optimal chegarasini tanlash tadqiqot samaradorligini ta’minlash mezoni ham bo‘lib olishi mumkin. Aytaylik pedagogik tajriba sinov ishlari (TSI)ni iyul va avgust oylariga rejalashtirildi. Bu maqsadga muvofiqmi? Yoki g‘alla ekishda olib boriladigan TSIni saratonga belgiladik. Bu to‘g‘ri yo‘lmi? Demak, ob’ekt va u bilan olib boriladigan ilmiy tadqiqot ishi mazmun-mohiyati o‘zaro aloqadorlikda olib borilishi lozim, biri ikkinchisisiz faoliyat yuritilsa, samarasiz, vaqt me’yorisiz ilmiy faoliyat yuzaga kelib, ularda ilmiy yangilik bo‘lishining o‘zi ham alohida muammoga aylanadi.
Shuni ham ta’kidlash kerakki, tadqiqot ob’ektini faqat «predmet»: asbob- uskuna, moslama, mexanizm, mashina va shu kabilar ko‘rinishida tushunish kerak emas, balki u algoritm, usul, metodologiya, texnologiya, tamoyillar, qonunlar, qoidalar ishlab chiqarish jarayoni ham bo‘lishi mumkin. Faqatgina ayrim tadqiqotlarda tadqiqot ob’ekti bilan predmeti ustma-ust tushishi mumkin. Ular ayrim yangi modda, qurilma, asbob va h.k.ni hosil qilishda uchrashi mumkin.