O adim gi dunyo tarixi bo yicha xrestom atiya: tarix о ‘qituvchilari

Aminta,  Attal,  Marakanda,  sk if  Spit amen,  S o ‘g ‘diyona,  Aristotel.
2-§.  Ellin  davlatlarining  tashkil  topishi.  E llinizm   niadaniyati
Iskandarning o ‘liinidan  keyin  podsho  saylovi va  uning 
davlatini  p archalanishini  boshlanishi
Kvint K ursiy R u f  Iskandar tarixi,  X 7 -I0
Kvint  K ursiy  R u f Rim  tarixchisi.  Er  aw .  I asr-eram izning  II asri. 
10 jild li
 
“Iskandar ta rix i’’ asarini muallifi.
1. 
. . .A s k a r l a r   q o n u n iy   vorisdan  b o sh q a   hech  qan d ay   p o dshoni 
qabul  q ilm aslik larin i  aytib, o ‘ja rlik   bilan  qichqirdilar va  A rrideyni  tak- 
lif qilishni  talab   qildilar.
(7)  P e r d ik k a g a l  d u sh m a n lik   kayfiy atid a  boMgan  M e le a g r  Arri- 
deyni2  sa ro y g a   sh o sh a -p ish a   olib  kelad i  v a   askarlar  uni  olqishlab, 
Filipp  ismi  bilan  p o d s h o   deb  e ’lon  qiladilar,
(8)  Biroq,  bu  o d d iy   xalq  ovozi  edi,  yoM boshchilar  b o sh q a   fikrda 
e d i l a r . . . (12)  U z o q   vaqt  aniq  bir  q a r o r   qab u l  qila  olm adilar:  goh  o ‘z 
niyatlaridan  to v b a   qildilar.  goh  o ‘z  to v b a la rid a n   afsus  qildilar.  Oxir- 
oqibatda  p o d s h o g a   sodiqlik  g ‘olib  c h iq d i  va  u ning  avlodi  fovdasiga 
q aror  qabul  qildilar.  (13)  A rridey  z o d a g o n la r n in g   o b r o ‘yid an   q o ‘rqib
226

---

ketib, y ig 'ilis h d a n   chiqib ketdi,  ask arlarn in g   k o 'ta rin k i  kayfiyati tushdi, 
lekin  zaiflashm adi.  Shu  sababli  uni  y an g id a n   ta k lif  qildilar.  A rrid ey  
akasini  tax tg a  q o 'y ilg a n   o 's h a   kiyim ini  kiydi.  (14) Yangi  p o d sh o n in g  
q o ‘riqchisi  M e le a g r sovutni  kiyib6  qurolni  oladi.  U n in g  o rqasidan  hech 
q a n d a y   h u q u q q a   ega  boMmay,  p o d sh o   hokim iyatiga  ilinji  b o 'lg a n la rn i 
q o n ig a   ta s h n a   b o 'lg a n ,  q alq o n g a  na y z a   bilan  taqillatib  fa lan g a y u r d i...
(16)  P erdikka  q o 'r q i b   Isk andarning  ja s a d i  yotgan  x o n a g a   berkinishni 
buyuradi.  P e rd ik k a   bilan  am a ld a   o ‘z  botirligini  k o ‘rsatgan  600  kishi 
bo r edi.  U nga  P to lem ey  va o ‘sm irla rn in g  “ podsho  ko g o rtasi” ’  q o 'sh iId i.
(17)  L ekin  ask arlarn in g   k o ‘p  m in g   kishilik  olom oni 
qiyinchiliksiz, 
berkitilgan  eshiklarni  sindirdi.  O lo m o n   bilan  birgalikda  y o to q x o n a d a  
M e le a g r  boshchiligidagi  q o 'r iq c h ila r   t o ‘dasi  bilan  qu rsh alg an   po d sh o  
bostirib  kirdi.  (18)  G ‘azab lan g an   Perd ik k a  Iskandarni ja s a d in i  h im o y a  
q ilm o q ch i  b o 'l g a n   kishilarni  ch aq irib   oldi.  S hunga  q a ra m a y   bostirib 
k irganlar  P erd ik k ag a  nayza  ota  boshladilar.  K o 'p la rn i  yaraladilar. 
Oxiri  k e k sa ro q la r  yax sh iro q   tanilishlari  uchun  qalpoqlarini  yech ib , 
P erdikkani  izdoshlariga  k e lish m o v ch ilik d an   v o z   kechishni,  p o d s h o   va 
k o 'p c h ilik k a  yo n   berishni  iltim os qildilar.  (19)  Perdikka  birinchi  b o 'lib  
qurolini  q o ‘ydi,  q o lg an lar  unga  e r g a s h d ila r ...
8.  ... P o d s h o   saroyi  o 'z in i  eski  qiyofasini  saqladi,  p o d sh o   elchilarni 
qabul  qildi,  u n in g  oldida harbiy  b o sh liq la rtu rd ila r,  kirishda q o 'riq c h ila r  
va  a sk arlar  t o 'd a   b o 'lis h d i.  (9)  A m m o   c h u q u r  o g ‘irlik  ahvolni  um id- 
sizligini  bildirar e d i...
9.  Taqdir  m a k e d o n la rn i  o ‘zaro  u rushlarga  tortdi,  chunki  k o ‘plar 
p o d sh o   h o k im iy a tig a   intilar  e d i ...  ( 7 ) . . . P e rd ik k a   o ‘zini  qutil ish ini 
faqat  M eleag rn i  halo k atid a  k o ‘r d i...  (11)  A jd o d la r  o d atig a  k o ‘ra 
q o 's h in n i  p o k la sh g a   q aror  qilindi,  v o q elik   qulay  k o ‘rindi,  chunki 
kelish m o v c h ilik la r t o ‘xtatilgan  edi.  ( 12) A skarlarni  poklash  m aro sim in i 
o 'tk a z is h n i  m a k c d o n   podsholari  quyidagi  tarzda  am alg a  oshirar edilar. 
Q o 's h i n   c h iq arilg an   dalada,  u n in g   h a r  ikkala chetida  chopib  tash lan g an  
itni  ichak-chavoqlari  tashlanar edi, tashlangan  ic h a k -ch o v o q laro ralig 'id a 
askarlar q o 'y ila r  edi:  b irto m o n d a n  suvoriylar, ikkinchi tom ondan falanga.
(13)  Belgilangan  bu  m uqaddas  m arosim  k unida  podsho  otliqlar  va filiar 
bilan  M eleagr  q o 'm o n d o n lik   qilgan  piyodalar  qarshisida  tu rd i...  (15) 
Q o 's h in   to 'p lan d i.  ikki  frontni  ajratgan  oraliq  uncha katta  em as  edi.  (16)
227

---

Bu yerda podsho bilan  Perdikkani gij-gijlashi  bilan otliqlar qismi  piyodalar 
oldiga chopib  kelib kelishmovchilik  sababchilarini  o ‘lim  hukmiga berishni 
talab qildi,  qaysiki o'z i ulami  himoya qilishi  kerak edi. Agar bosh tortilgan 
taqdirda  podsho piyodalar ustiga otliqlar va fillarni tortishi  bilan d a g 'd a g 'a  
qildi.  (17)  Piyodalar  kutilmagan  baxtsizlikdan  qotib  qoldilar.  Meleagr 
izdoshlariga  o ’xshab,  o ‘zini  y o ‘qotib  q o ‘yib. jasorat  uni  talk  etdi...  (18) 
Shunda  Perdikka,  hayratga  tushganlari  va  mutlaqo  o ‘zlarini  y o ‘qotib, 
q o ‘yganlarini  k o ‘rib 300  kishini  qolganlardan  ajratib fillarni  oldiga q o ‘ydi. 
Bular Iskandarni vafotidan keyin askarlarni birinchi yig'inini u M eleagr tark 
etganda,  Meleagrga ergashganlaredi.  Ularni barchasini  fiI lar toptadilar, shu 
bilan  birga  Filipp  buni  ta ’qiqlamadi  ham,  ra g ‘batlantirmadi  h a m ....  (20) 
Keyinchalik  Perdikkani  makkorligini  anglab  yetgan  Meleagr  o ‘shanda 
safga xotirjam  qoldi, chunki bevosita z o ‘ravonlik unga qarshi qaratilmagan 
edi.  (21)Tezda, qutilib qolishdan  umidini  uzib, o ‘zi  podsho qilib k o ‘targan 
kishini  nomi  bilan  dushmanlar  unga  halokat  tayyorlavotgan ini  k o ‘rib, 
Meleagr  ibodatxonaga qochdi.  Va u yerda oMdirildi...
10. 
Q o ‘shinni  shaharga  qaytarib,  Perd ik k a  yoM boshchilarni  ken- 
g ash g a c haq ird i,  bu  yerd a  po d sh o   oliy  h o k im iy a tg a   ega  boMishi  uchun, 
davlat  bo sh q aru v in i  sh u n d ay   ta q sim la sh g a   q aro r  qildilar,  P to lem ey  
M isr satrapi  etib tayinlandi v a Afrikani  qaram   qabilalarini  b o s h q a rd i;(2 ) 
L a o m e d o n tg a   Suriya,  Finikiya  bilan  berildi,  K iiikiyaga  Flot tayinlandi, 
A n tig o n d a   L ikiyani,  Pamfiliya,  B uyuk  Frigiya  bilan  egallash  topshi- 
rilgan  edi;  K a riy a g a   K assan d r  yuborildi,  L id iy a g a -M e n a n d r;  G elles- 
pontga  tu tash g an   K ich ik   Frigiyani  L e o n n a tg a   bosh q aru v g a  berdilar.  (3) 
K ap p ad o k iy a,  Paflagoniya  bilan  Y ev m e n g a   o ‘tdi;  unga  bu  m a m la k a tn i 
T rap e z u n tg ac h a  
h im o y a   qilish  va  A riarat4  bilan  urush  olib  borish 
topshirildi,  oxirgi  faqat  birgina  u  b o ‘y su n ish d a n   bosh  tortdi.  (4) 
Pitonga  M idiya  topshirildi,  L isim a x g a   Frakiya  va  u  bilan  q o ‘shni  Pont 
viloyatlari.  H indiston,  B aqtriya,  S o ‘g ‘d iy o n a   xalqlari  h am d a  o k ean   va 
Qizil  d en g iz   q ir g ‘oqlari  avval  kim  bo sh q arg an   boMsa,  bu  v iloyatlarni 
o ‘sha oldi.  P e rd ik k a  p o d sh o  oldiga turib  p o d sh o g a   h am rohlik  qiladigan 
q o ‘shinga  q o ‘m o n d o n lik   qildi.
(5) 
B a ’zilar viloyatlarni bun d ay  boMinishini  lsk an d ar v asiy at  qilgan 
d eb  taxm in  qildilar,  lekin  bu  m a ’lum o tiar  o lim lardan  kelib  ch iq sad a, 
bizga  m a ’lumki  hech  n im a g a   a so sla n m a g a n .
228

---

(6) 
D av lat  b o 'lin is h id a n   keyin  har  kim  o 'z i   aqlan  o ‘z  qudratini 
m u sta h k a m la sh i  m u m k in   edi,  ag ard a tiy ilm ag an   h issiyotlar chegaralari 
q a c h o n lard ir  m av ju d   b o 'i s a   e d i...  (8)  T a s o d if bergan  n arsaga  qanoat 
qilish  qiyin  edi:  katta  n arsaga  umid  qilishda  erishilgan  narsa j u d a   kam 
tuyuladi.  S h u n in g   uchun  h a m m a   av v alo   o ‘z  podsholigini  olishdan 
k o 'r a ,  o ‘z  podsholigini y a n a d a   kengaytirish  o ‘ziga  tortganday  k o 'rin d i.