O. A. H u s in o V patologik fiziologiyadan amaliyot darslari uchun

Asosiy o‘quv savollari
1. Nafas tizimi buzilishining umumiy etiologiyasi va patogenezi.
2. Nafas yetishmovchiligi to'g'risida tushuncha. Uning obstruktiv va
restriktiv shakllari patogenezi.
3. Nafas aritmiyalari, ulaming turlari.
4. Davrli nafas, uning turlari va patogenezi.
5. Asfiksiya. Etiologik omillari. Davrlari. Bola о 'sishining ona qomidagi
davri asfiksiyasi va chaqaloqlar asflksiyasi.
6. 
Pnevmotoraks, uning turlari. Hansirash patogenezi va davrlari.
A n n o ta tsiy a
T ashqi nafas b u z ilis h in in g s a b a b la r i:l) n afas o lis h d a g i havo 
tarkibining o ‘zgarishlari; 2) nafas asab va gumoral regulatsiyasining 
buzilishlari; 3) nafas y o ila r i funksional va struktur shikastlanishlari;
4) o ‘pka va p le v ra p a to lo g iy a s i; 5) k o ‘k ra k q a fa s i v a n a fa s 
mushaklarining shikastlanishlari hisoblanadi. Bu etiologik om illam ing 
ham m asi nafas yetishm ovchiligi rivojlanishiga olib kelishi m umkin. 
Nafas yetishmovchiligi (NE)
tashqi nafas buzilishidan iborat bo‘lib, unda 
organizm tinch vaqtida yoki jism oniy yuklam ada qonning m e’yoriy 
gaz tarkibi ta ’minlanmaydi.
Nafas yetishmovchiligining tasnifi.
I. Kechishi bo'yicha: 1) o ‘tkir; 2) surunkali.
II. H o la tn in g o g ‘ir lig ig a q a ra b : 1) k o m p e n s irla n g a n ; 2) 
dekom pensirlangan; 3) yashirin (simptomsiz).
III. Patogenezi b o ‘y ich a : 1) o b s tru k tiv tip li - n a fa s y o ‘lla ri 
o‘tkazuvchanligining buzilishi natijasida; 2) restriktiv tipli - o ‘pka nafas 
yuzasining kichrayishi natijasida rivojlanadigan NE.
Ventilatsiyaning buzilishiga qarab NE ning quyidagi shakllari farq 
qiladi: a) m arkaziy (narkotiklar ta’siri, davom li gipoksiya natijasida 
nafas neyronlari q o ‘z g ‘aiu v ch anligin in g pasayishi, bosh m iyaning 
organik jarohatlanishi); b) periferik yoki asab-m ushak (poliom ielit,

---

botulizm , qoqshol, poiinevrit, m iozit, diafragmal nerv - n. frenicus- 
funksiyasining buzilishlari; c) torakodiafragmal yoki parietal shakli -
k o 'k rak qafasi ekskursiyasi cheklanishi (ko‘krak qafasi deformatsiyasi, 
assit, meteorizm, semirish); d) o ‘pka shakli.
T a sh q i n a fa s b u z ilis h in in g p ato g en ezi u c h a s o siy ja ra y o n : 
v e n tila tsiy a , diffuziya va perfuziyalarning o ’zgarishi bilan bog‘liq 
b o ‘ladi.
Ventilatsiyaning o'zgarishlari.
Daqiqali alveolar ventilatsiyasi (DAV) 
k o ‘rsatkichi o ‘pkada gaz alm ashuvini aniqroq xarakterlaydi.
DAV = nafas hajm i (0,5 1) m inus qoldiq hav o hajm i (0,15 1) 
ko 'p aytirilad i 1 daqiqadagi nafas soniga.
DAV= (0,5 - 0,15 = 0,351) 14 = 4,9 I
V e n tila ts iy a
b u z ilis h in in g
m e x a n izm g a
q a ra b
nafas 
yetishm ovchiligining ikki turi farq qilinadi: obstruktiv va restriktiv.
O b s tr u k tiv
n a fa s y e tis h m o v c h ilig i (lo tin c h a « o b stru c tio n » -
«q arshilik » ) nafas y o ‘U arining torayishi va havo harakatiga yuqori 
qarshilik tug‘ilganda paydo bo‘ladi. NE ning bu turi hiqildoq shishishida 
(difteriya, soxta krup), tovush tirqishi spazmida, nafas y o ‘Uarining yot 
jism bilan tiqilishida, o ‘sma bilan qisilishida va h.k. rivojlanadi.
R e s tr ik tiv
n a fa s y e tis h m o v c h ilig i (lo tin c h a « re s tric tio n » -
« c h e k la n ish » ) alv eo larn in g ro stlan ish i va o ‘z h o lig a qaytishining 
buzilishi, ularning harakatchanligining cheklanishi va nafas yuzasining 
kam ayishi bilan xarakterlanadi. M asalan, u pnevmoniya (zotiljam)da, 
o ‘pka shishishida, uning fibrozida, pnevmotoraksda, ekssudativ plevrit 
v a b. patologik jarayonlarda rivojlanadi.
Ventilatsiyaning buzilishlari gipoventilatsiya, giperventilatsiya va 
notekis ventilatsiya shaklida nom oyon bo‘ladi.
A lveo lar gipoventilatsiya. Alveolalar orqali ventilatsiya quyidagi 
hollarda kamayishi mumkin: 1) nafas sonining kamayishida; 2) nafas 
hajm ining kam ayishida;
3) qoldiq havo hajm ining k o ‘payishida.
G ipoventilatsiya o ‘pka y allig ‘lanishi kasalliklari, atelektaz, o ‘pka 
q isilis h i, nafas m ushaklarin in g sh ikastlanishi, um urtqa suyagining 
q iy s h a y is h i, m o rfin b ila n z a h a rla n is h , sh o k n in g to rp id fazasid a 
u c h ra y d i. U a rte ria l q o n d a 0 2 k am a y ish ig a (g ip o k se m iy a ), C 0 2 
m iqdorining k o ‘payishiga (giperkapniya) va pH kam ayishiga, y a ’ni 
atsidozga olib keladi.

---

Giperventilatsiya tog* kasali, bosh m iya kasalliklari (meningitlar, 
e n sefalitlar), o ‘pka pato lo g iy asid a ( o ‘pka sh ish i va b .), k islo tali 
m a h su lo tla r t o ‘p !a n is h i b ila n k e c h ad ig a n h o la tla rd a u c h ra y d i. 
Giperventilatsiya mexanizmi: 1) reflektor-tom ir xemoretseptorlarining 
0 2 yetishm ovchiligi, C 0 2 k o ‘pligi, H + konsentratsiyasining oshishi 
natijasida qo‘zg‘alishi: 2) markaziy-nafas markazining C 0 2k o ‘pligidan 
qo‘zg‘alishi. G iperventilatsiya nafas daqiqalik hajm i (NDH) va DAV 
ning k o ‘payishi bilan xarakterlanadi, gipokapniya va alkalozga olib 
keladi.
N otekis v e n tlla ts iy a so g ‘lom odam larda ham uchraydi, chunki 
o 4pka alveolalarining ham m asi ham b ir vaqtda ishlam aydi. N otekis 
ventilatsiya nafas apparatining ayrim kasalliklarida yaxshi namoyon 
b o ‘ladi. Uning rivojlanish sabablari o ‘pka elastikligining y o ‘qolishi 
(masalan, o ‘pka emfizemasi), bronx o‘tkazuvchanligining qiyinlashishi 
(bronxial astma), o ‘pka fibrozi, alveolalarda ekssudat yig‘ilishi va h.k. 
b o ‘lis h i m u m k in . N o te k is v e n tila ts iy a , g ip o v e n tila ts iy a k ab i 
gipoksem iyaga o lib keladi, ammo ham m a v aq t giperkapniya bilan 
kechmaydi.