O. A. H u s in o V patologik fiziologiyadan amaliyot darslari uchun

* 13-mashg*ulotgaqaralsin

---

m iya po ‘s tlo g ‘i nevrozi yuzaga kelishid a to m ir harak atlan tiru v ch i 
markaz doimiy dom inant qo‘zg‘aluvchanlik holatiga tushadi. Natijada 
periferik tom irlar spazm ga uchraydi. Spazm ning kuchayishiga salbiy 
hislarda uchraydigan katexolaminlaming qonga k o ‘p miqdorga ajralishi 
yordam beradi. Qon tomiriarining uzoq muddatli doimiy spazmi tom ir 
devori tro fik a sin in g b u zilishiga olib k elad i, chunki spazm da vasa 
vasorum qisilishi hisobiga uning oziqalanishi buziladi.
Modda alm ashinuvi buzilishining roli.
A teroskleroz rivojlanishida 
g ip erx o lesterin em iy a v a g ip e rlip o p ro te id e m iy a la rn in g a h a m iy ati 
nihoyatda katta. Giperlipem iya ovqat bilan birga y o g ‘lam ing ortiqcha 
qabul qilinishida rivojlanadi. Ateroskleroz genezida giperxolesterinemi- 
yaning rolini N.A. Anchikov va S.S. Xalatovlar tomonidan 1913-yilda 
ishlab ch iq ilg an a tero sk lero zn in g x o le s te rin li m odeli tasd iq lay d i. 
Giperxolesterinemiya xolesterinning organizm ga tashqaridan ovqatlar 
tarkibida ko‘p m iqdorda kirishi (ekzogen xolesterin) yoki organizmning 
o ‘zida uning k o ‘p m iqdorda hosil bo‘lishi (endogen xolesterin) bilan 
b o g iiq boMishi m um kin. Endogen xolesterinem iya qandli diabet va 
podagra k asalliklarida uchraydi. M a’lum ki, qandli diabetda uglevod 
va y o g ia r alm ashinuvi buzilishi natijasida organizm da ko‘p miqdorda 
atsetil - KoA hosil bo‘ladi va undan xolesterin sintezlanadi. Podagrada 
esa organizmda k o ‘p miqdorda mezoksal kislota ureidi-alloksan hosil 
bo‘ladi. AUoksan insular apparat degenerativ o‘zgarishlarini chaqiradi, 
natijada qandli diabet, so‘ng esa geperxolesterinem iya rivojlanadi.
A teroskleroz rivojlanishida nafaqat xolesterin m iqdori, shu bilan 
b ir qatorda u n in g fo sfo lip id la r bilan n isb a ti h am aham iyatga ega 
(Butenko G. М ., Bits Yu. V., 1985). Bu nisbat m e ’yorida 0,9 atrofida 
boMishi kerak. A terosklerozda u ko‘payadi. F osfolipidlar xolesterin 
m iq d o rin i k a m a y tira d i, uni em u lg irlan g an h o la td a u sh la b tu ra d i. 
Shuning uchun ham ulam ing nisbiy d efetsiti aterosklerozda m uhim
y o ‘Idosh om illardan hisoblanadi. O rganizm ga kiradigan yo g‘lam ing 
sifat tarkibi m uhim aham iyatga ega. O datda organizm ga tushadigan 
x o le ste rin n in g 2/3 q ism i y o g ‘ k islo ta la ri b ila n k im y o v iy (e firli) 
bog‘lanishga uchraydi va xolesterinesterlar hosil bo ‘ladi. Shuni ham
a y tish k e ra k k i, x o le s te rin n in g o ‘s im lik v a b a liq y o g ‘i ta rk ib id a
bo‘Iadigan to'yinm agan yog* kislotalari (linol, linolen, araxidin) bilan 
esterifik atsiy asi polar, m obii, yengil eruvchi v a katobolizlanuvchi 
x o le ste rin e flrla rin in g h o sil b o ‘lish ig a y o rd a m b erad i. Y uqorida 
keltirilgan m a ’lu m o tlar A ndijonda y ashovchi y e rli x alqlarda tom ir 
devorida lipoidlar m iqdori k o ‘rsatkichining yerli boMmagan xalqlarga

---

nisbatan past bo‘Iishi (Vixert A. M. va b., 1992) ularning ko‘proq paxta 
moyi iste’mol qilishi bilan tushuntirilishi mumkin. Shu bilan bir qatorda 
x o leste rin n in g to 'y in g a n y o g ‘ k islo tala ri (ste a rin , p a lm itin ) bilan 
esterifikatsiya qilinishi qiyin eruvchi, eritm adan yengil ch o ‘kadigan 
xolesterinesterlam ing hosil bo‘lishiga olib keladi.
Organizm ga tushadigan lipidlam ing jigarda oqsillar bilan birikishi 
natijasida lipoproteidlar hosil bo‘ladi. Lipoproteidlar 4 fraksiyaga bo‘linadi:
I ) x ilo m ik ro n la r; 2) m olek u lasi o ‘ta p ast zich lik k a ega b o 'lg a n
lipoproteidlar ( 0 ‘PZL) yoki pre -
p
- lipoproteidlar; 3) molekulasi past 
zichlikka ega bo*lgan lipoproteidlar (PZL) - (3 - lipoproteidlar; 4) 
molekulasi yuqori zichlikka ega bo‘lgan lipoproteidlar (YUZL) - a -
lipoproteidlar. P - lipoproteidlar molekulasida ko‘p miqdorida to ‘yingan 
yog* k islo ta la ri, va x o lesterin va o z m iqdorda oqsil bo ‘ladi. U lar 
fosfolipidlarning nisbiy defitsiti bilan farqlanadi va engil c h o ‘kish 
xususiyatiga ega. Oqsil va lipidlar nisbati 
a
- va 
p
- lipoproteidlarda 
quyidagicha: a - lipoproteidlar tarkibida 33 - 60% oqsil, 40 - 67% lipidlar 
bor; 
p
- lipoproteidlarda esa oqsil 7 - 20%, lipidlar 79 - 93% ni tashkil 
qiladi. Shuning uchun 0 ‘PZL va PZL aterogen fraksiya, YUZL antiaterogen 
fraksiya deb nom olgan. Demak, ateroskleroz rivojlanishi uchun qonda 
0 ‘PZL va PZL laming ko‘payishi hal qiluvchi ahamiyatga ega.