O. A. H u s in o V patologik fiziologiyadan amaliyot darslari uchun



Download 11,17 Mb.
Pdf ko'rish
bet13/219
Sana28.05.2022
Hajmi11,17 Mb.
#612706
1   ...   9   10   11   12   13   14   15   16   ...   219
Bog'liq
Patol.-fiziol.-amal.-darsl.-uchun-qoll.-Husinov-O.A.-2008-y.

A nnotatsiya
Irs iy a t
- organizm ni filogenezda ish la b c h iq a ritg a n a v lo d d a n - 
avlodga material omillarini o ‘tkazish xususiyati bo‘lib, muayyan muhit 
sharoitida shu turga xos b o ‘lgan belgilarning rivojlanishini aniqlaydi. 
O 'zgaruvchanlik
organizmning individual rivojlanishi jarayonida yangi 
belgilarni orttirish xususiyatidir.
Nasliy apparat hujayralarida turg‘un sakrash yo‘U bilan sodir bo‘ladigan 
o ‘zgarishlar 
mutatsiya
deyiladi. Gen, xromosoma va genom mutatsiyalari 
farq qilinadi. Gen mutatsiyasi ayrim genlarning kimyoviy tuzilishining 
(purin va pirim idin asoslari ketm a-ketligi) o ‘zgarishi bilan bog‘liq. 
Xromosoma mutatsiyasi yoki xromosomaning qayta qurilishi xromosoma 
tuTilishining o‘zgarishi bilan tavsiflanadi. Genoma mutatsiyasi - organizm 
hujayralarida xromosomalar sonining o ‘zgarishidan iborat.
M utatsiyalar spontan v a indutsirlangan, foydali va zararli bo‘lishi 
m um kin. Jinsiy hujayralar m utatsiyasi avlodlar taqdirida, som atik -
shu organizm taqdirida (o ‘sma jaray o nin in g sababi hisoblanadi) o ‘z 
aksini topadi. M utagen om illar fizik, kim yoviy va biologik bo ‘lishi 
m u m k in . F iz ik o m illa rg a io n lo v c h i, u ltr a b in a f s h a n u r la n is h ; 
kim yoviylarga - sitostatik preparatlar, antibiotiklar, erkin radikallar, 
bio lo g ik larg a esa - viru slar (k o ‘p in ch a qizilcha, g e p a tit v iru slari) 
kiradi.
T u g ‘m a k a s a llik la r n a s ld a n -n a s lg a b e rilm a y d i va e m b rio n a l 
riv o jlan ish patologiyasi bilan b og‘liq. N asliy k asallik lar a v lo d d a n - 
avlodga beriladi va genetik material buzilishi bilan bog‘liq.
Nasldan-naslga berilish tiplari:
- autosom - dominant - polidaktiliya, sindaktiliya, braxidaktiliya 
va boshqa skelet anom aliyalari, G eritington xoreyasi, yo*g‘on ichak 
polipozi va sh.k. nasldan-naslga beriladi;
- a u to so m - re ts e ss iv - a m in o k is lo ta la r a lm a sh in u v i n a s liy
kasalliklari (albinizm, fenilketonuriya, alkaptonuriya) tug‘ma gunglik, 
m ikrotsefaliya va b. lar nasldan-naslga beriladi;


- retse ssiv , jin s bilan u lan g an n asliy k a sallik lar (g em o filiy a, 
daltonizm v a b.);
- chala dom inirlangan tip (o ‘roqsimon hujayrali anemiya).
N asliy patologiya mexanizmlari:
- nasliy informatsiyaning tushib qolishi;
- n a s liy in fo rm a tsiy a n in g p a to lo g ik in fo rm atsiy a b ilan o ‘rin 
alm ashinuvi;
- shikastlangan DNK reparatsiyasining buzilishi;
- genetik apparat faolligi regulatsiyasini buzilishi va h.k.
Fenokopiyalar
nasldan-naslga o ‘tmaydigan tug‘ma kasallik bo‘lib,
tashqi ko‘rinishi bo‘yicha nasliy kasalliklam i eslatadi. Ular homilaning 
o n a q o rn id a g i h a y o ti p a to lo g iy a s i b ila n b o g ‘liq . H o m ila o ‘z 
taraqqiyotining keskin davrlarida shikastlovchi omillar, shu jum ladan 
m u tag enlar (d o riv or m oddalar, v iru slar, radiatsiya) ta ’siriga sezgir 
b o ‘Iadi. Gametopatiya, blastopatiya, embriopatiya va fetopatiyalar farq 
q ilin a d i. O n a q o rn id a g i p a to lo g iy a n in g sa b a b la ri k o ‘p in ch a
intoksikatsiya, infeksiya, onaning zararli odatlari (alkogolizm, chekish), 
b a c h ad o n - h o m ila q o n a y la n ish i b u z ilish la ri va b. h iso b lan ad i. 
X rom osom a apparati shikastlanm asligi ham mumkin.
Xromosoma kasalliklari
xrom osom alar tuzilishi o ‘zgarishlari yoki 
xrom osom a aberratsiyasi bilan bog‘liq. Ular deletsiya (xromosoma bir 
qismining yetishmasligi), duplikatsiya (ikki marta ko‘payishi), transsiziya 
(o‘rin almashishi), inversiya (180° ga burilishi), translokatsiya (xrosoma 
b ir qism in ing boshqa nogom ologik xrom osom aga o*tishi) shaklida 
uchraydi. Xrom osom a aberratsiyalari k o ‘pincha hom ila oMishiga olib 
keladi. Postnatal davrda esa organizm rivojlanishining somatik va ruhiy 
bu zilish larig a sabab b o ‘lishi m um kin. Xrom osom a kasallik larining
sabablari ularning bir-biridan ajralm ay qolishidan iborat. K o ‘pincha 
quyidagi xromosoma sindrom lari uchraydi:
- D aun sindrom i - k ario tip b u zilish i ortiqcha 21 - xrom osom a 
b o ‘lishi bilan ifodalanadi. Xromosomalarning umumiy soni - 47. Aqliy 
yetishm ovchilik. Jism oniy rivojlanishdan orqada qolish;
- K la y n fe lte r sin d ro m i. K a rio tip - XXY. X ro m o so m alarn in g
um um iy soni - 47 (ayrim vaqtda 48 - XXXY yoki 49 - XXXXY). 
E rk a k g ip o g o n a d iz im i, a q liy va jis m o n iy y e tis h m o v c h ilik bilan 
tavsiflanadi;
- S h e re s h e v s k iy - T e rn er sin d ro m i. K a rio tip - X O . 
Xrom osom alarning umumiy soni - 45. Ayol gipogonodizimi, jism oniy 
va jin siy yetishm ovchilik bilan tavsiflanadi;


- X - x ro m o so m a b o ‘y ic h a u c h s o m a lik . K a rio tip - X X X . 
Xrom osom aiar umumiy soni - 47. Bola tu g‘ish funksiyasi saqlanadi.
N asliy m oyillikka ega kasalliklar: gipertoniya kasalligi, o ‘n ikki 
barm oq ichak yara kasalligi, qandli diabet, epilepsiya, shizofreniya. 
Bu kasalliklarning rivojlanishida ham nasliy om il, ham tashqi m uhit 
om illari aham iyatga ega.
M ashg‘uIotda b a ja rila d ig a n am aliy ish la r va o‘zlasbtirilisbi lozim
bo‘lgan am aliy k o ‘n ik tn a la r bilan tanishish
1-ish.
O g ‘iz bo‘shlig‘i shilliq pardasi epiteliyasida jinsiy xromatinni 
tekshirish.
Steril shpatel bilan o g 'iz b o ‘shlig‘i shilliq qavatidan qirindi olinadi. 
U ni o lish d a n o ld in o g ‘iz m uk am m al rav ish d a suv b ila n chay qab
ta s h la n a d i. O q tu s li k a ra s h d a n i b o r a t q irin d i o iin ib , b u y u m
shishachaga surtiladi. Ustidan - 2%li orsein eritmasidan bir tomchisi 
to m iz ila d i, q o p lo v c h i s h is h a c h a b ila n y o p ila d i v a 2 - 3 s o n iy a
d a v o m id a d o k a tam po n y o rd a m id a b a rm o q b ila n b o sib tu rila d i. 
B o‘yoq qoldig‘i olib tashlanadi va shishani qim irlatm asdan preparat 
m ik ro sk o p im m ersio n tiz im id a o 'r g a n ila d i. Jin siy x ro m a tin t o ‘q 
binafsha rangga bo'yaladi. X rom atin m usbat yadrolar foizi hisoblab 
c h iq ila d i. S o g ‘Iom a y o lla rd a jin s iy x ro m a tin lunj s h illiq p ard asi 
e p ite liy a sid a o ‘rtach a 30% h u ja y ra la rd a an iq lanadi, u e rk a k lard a
b o ‘lm aydi.
Jinsiy xrom atin yoki B arr tanachalari - hujayra yadrosi q o b ig ‘i 
ostida donacha shaklidagi kom pakt tanachalar bo‘lib, funksional faol 
b o im a g a n X - xrom osom alardan iborat.
Ishga yakun yasaladi va xulo salar qilinadi, bayonnom a quyidagi 
savollarga jav ob bergan holda yoziladi:
1. Tekshirilgan surtm ada o g ‘iz b o ‘sh lig ‘i shilliq qavati epiteliya 
hujayrasida qancha jinsiy xromatin tanachalari topildi?
2. XXY, OX, XXX genotipli odam lard a qancha jin siy xrom atin 
bor? Bu odam lar qaysi jinsga mansub va ular nima bilan kasallangan?

Download 11,17 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   9   10   11   12   13   14   15   16   ...   219




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish