O. A. H u s in o V patologik fiziologiyadan amaliyot darslari uchun



Download 11,17 Mb.
Pdf ko'rish
bet9/219
Sana29.04.2022
Hajmi11,17 Mb.
#593222
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   ...   219
Bog'liq
Patol.-fiziol.-amal.-darsl.-uchun-qoll.-Husinov-O.A.-2008-y.

K im yoviy o m illa r
o rg an izm z a h a rla n is h in i c h a q ira d i. B unda 
ekzogen (tashqi) va endogen (ichki) o m illar farq qilinadi. Endogen 
kimyoviy omillar jigar, buyrak, ichak va boshqa a ’zolar kasalliklarida 
organizm ning o 'z id a hosil bo 'lad i va autointoksik atsiya chaqiradi. 
Ekzogen om illarga pestitsidlarni - qishloq x o 'jalig id a hosildorlikni 
ko'paytirish uchun qo'llaniladigan zaharli kimyoviy moddalarni kiritish 
mumkin, ular organizmga tushganda uni zaharlaydi.
Biologik omillar.
Patogen mikroblar, viruslar, parazitlar va b. lar 
organizm ga o 'zlarining toksinlari bilan ta ’sir qiladi; hayvonlam ing 
zaharli chiqindilari ham zaharlanishni keltirib chiqaradi.
Ruhiy omillar.
Ikkinchi signal tizimiga ega bo'lgan odam organizmiga 
patogen omil sifatida so'z ham ta’sir qiladi. Yatrogen kasalliklar - shifokoming 
ehtiyotsizlik (qo'pol) qilib aytgan so'zi bilan chaqirilgan kasallik, tibbiy 
deontologiya qoidalariga rioya qilmaslik bilan bog'Iiq kasallikdir.
P atologlyada o rg an izm rea k tiv lig in in g roli. Organizm ning har 
xil qo'zg'atuvchilar ta’siriga javob berish qobiliyatining o'ziga xosligi 
uning umumiy xususiyati - reaktivligi tufayli ta’m inla-nadi.
Reaktivlik turlari:
I )
biologik yoki tur reaktivligi. Har bir hayvonning turiga xos bo‘lib, 
irsiyat va o'zga-ruvchanlik asosida shakllanadi;


2) guruhli - odam va hayvonlam ing m a’lum guruhlariga mansub 
(qon guruhlari, asab tizimi, konstitutsiya tiplari va b.);
3) individual - har bir organizmga xos b o ig an reaktivlik va jins, 
yosh, konstitutsiya va b. bilan b o g iiq .
U spetsifik va nospetsifik b o iis h i mumkin. U lardan har biri o‘z 
navbatida fiziologik v a patologik reaktivliklarga b o iin a d i. Fiziologik 
spetsifik reaktivlik immunitet va rezistentiik bilan aniqlanadi. Patologik 
reaktivlik kasallik paytida yuzaga keladi va kasal chaqiruvchi omillar 
ta’siri bilan b o g iiq . Patologik spetsifik reaktivlik, masalan, allergiyada 
k u zatilad i, nospetsifik reaktivlik - bu reaktivlikning shok, kollaps, 
n a rk o z d a va b .la r dagi o 'z g a rish id ir. T ravm atik sh ok da organizm
reaktivligi infeksiyalarga nisbatan jiddiy pasayadi.
R eaktivlik rezistentiik bilan chambarchas b o g iiq . Rezistentiik -
bu organizmning zararli (patogen) omillar ta’siriga chidamligidir. Passiv 
va faol, birlamchi va ikkilamchi (orttirilgan) rezistentiik farqlanadi.
O rganizm reaktivligining shakllanishida baryer mexanizmlar: teri 
v a shilliq qavatlar, gistogem atik baryer, hujayra v a gum oral omillar, 
asab va endokrin tizim lar, biriktiruvchi to'qim a tizim i, tashqi muhit 
sharoitlarining roli nihoyatda katta.
Chaqaloqlarda baryerlar yetarli darajada rivojlanmagan. Epidermis 
yetti qator o ‘m iga ikki, uch qator hujayralardan iborat, teri yuqori pH 
bilan tavsiflanadi. Bu esa infeksiyaning kirishiga qulaylik yaratadi. 
T u g ilish n in g birinchi kunlarida lizotsim b o im a y d i, komplementitri 
p a s t, f a g o - ts ito z o d a td a n ih o y a s ig a y e tm a g a n . Ik k i y o sh g ach a 
interferon kam miqdorda sintezlanadi. Bola onadan olingan antitanalar 
bilan tu g‘iladi. Bu uch oy davom ida saqlanadigan imm unoglbulin G 
dir. 
T u g i l g a n b o la o rg a n iz m id a s in te z la n a d ig a n b irin c h i 
im m u n o g lo b u lin IgM h iso b la n a d i. U ning m iq d o ri b irin c h i hafta 
davom ida k o ‘payadi va bir yoshga borib kattalardagi darajaga yetadi. 
Ig A t u g i l i s h n i n g 2 - 3 h a fta s id a n b o sh la b s in te z la n a d i. IgG 
isin te z la n is h in in g k o ‘p a y is h i h ay o tn in g 2 - 3 o y la rid a k u zatilad i. 
U ntitanalar hosil b o iis h i limfoid to'qim aning rivojlanishi bilan oshadi 
wa bola hayotining birinchi yili davom ida kuzatiladi, jin siy yetilish 
M vriga borib tugaydi.
\
Ayrisimon bez va limfoid to ‘qima rivojlanishining yetishmovchiligi 
m m undefitsit holatlariga, y a ’ni im m unologik reaktivlikning har xil 
V klda buzilishlariga olib keladi.
I I . P. Pavlov va uning maktabi, L. A. Orbeli izlanishlarida markaziy 
Vegetativ asab tizimi har xil qismlarining reaktivlikdagi ahamiyati


aniqlangan. M asalan, chuqur uyqu va narkoz vaqtida organizm ning 
elektr toki bilan shikastlan ish i u yg‘o q holatga qaraganda kam roq
darajada namoyon bo‘ladi. Asab tizimining immunologik reaktivlikdagi 
roli va infeksiyaga rezistentligi qishki uyqu misolida yaxshi ko'rsatilgan.
Sannon (1943), H. Selye (I960) reaktivlik va rezistentlikda muhim 
rolni endokrin tizim iga beradi. O rganizm dan m a’lum kesk in lik va 
moslashuv mexanizmlarining ishga tushishini talab qiladigan holatlarda 
Sannon yetakchi rolni adrenalinga («avariya gorm oni»), H. Selye -
gipofiz oldi qismi va buyrak usti bezi gormonlariga beradi. Bu nuqtai 
nazardan kortikosteroidlam ing yallig‘lanishda ishtirok qilishi alohida 
d iq q a tg a sazo v o r. G lu k o k o rtik o id la r y a llig 'la n is h g a q a rs h i, 
mineralkortikoidlar esa yallig‘lanishni kuchaytiruvchi gormonlar sifatida 
x izm a t q ila d i. S h u n in g d e k q a lq o n s im o n b ez g ip e rfu n k s iy a s id a
y allig 'lan ish shiddatli, gipofunksiyasida esa sust kechishi m a ’lum. 
Qandli diabetda reaktivlik jiddiy pasayadi (yara yom on bitadi, terida 
doimo yiringli shikastlanishlar uchraydi, ko‘pincha diabetga sil kasalligi 
qo‘shiladi).
R eaktivlikda muhim rolni biriktiruvchi to ‘qima o ‘ynaydi, uning 
elementlari immunologik reaksiyalar, fagotsitozda ishtirok qiladi, yara 
bitishini ta’minlaydi, baryer funksiyasini bajaradi.
Reaktivlikda tashqi muhit sharoitlari katta ahamiyatga ega. Masalan, 
tana harorati oshganda reaktivlik hatto sovuqqonli hayvonlarda ham
oshadi. Bunday sharoitlarda reptiliyada (echkemar) anafilaktik shok, 
b a q a la rd a q o q sh o l va k a m fo ra li tu tq a n o q n i c h a q iris h m u m k in . 
Issiq q o n li hayvonlarda lix o rad k a dav rid a a n titan alar titri o shadi, 
fagotsitoz kuchayadi. Lixoradkasiz infeksion kasalliklar og‘ir kechadi 
(sovuq «difteriya»). Tana haroratining kamayishi gipoksiyaga, mexanik 
om illar ta’siriga chidam lilikni oshiradi. Reaktivlik to‘liq va ayniqsa, 
qism an o chlikda pasayadi. O b -h a v o , y il fasli va iqlim ning jid d iy
o'zgarishi ham reaktivlik va rezistentlik holatiga ta’sir k o ‘rsatadi.
Tashqi muhitning odamga ta’siri ijtim oiy omillar ta’sirini ham o ‘z 
ichiga oladi. Ishda, oilada mikroijtimoiy aloqalaming buzilishi nevrotik 
holatlam ing rivojlanishiga olib kelishi mumkin. Bu holatda odam uni 
o ‘rab olgan ijtimoiy va biologik muhitga noadekvat munosabat bildira 
boshlaydi.
D iatez - bu konstitutsiya anom aliyasi bo‘lib, kasallikka m oyillik 
yuzaga keladi. Diatez turlari: ekssudativ - kataral, timiko - gipoplastik, 
asab - artritik va astenik.



Download 11,17 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   ...   219




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish