O. A. H u s in o V patologik fiziologiyadan amaliyot darslari uchun

Annotatsiya
Patologik fiziologiya (yunoncha «pathos» — dard chekish, kasallik, 
«physis» - tabiat, «logos» - fan) kasalliklaming kelib chiqishi, rivojlanishi 
va oqibatlari, umumiy qonuniyatlarini o ‘rganadigan fandir.
Patofiziologiya fani kasal organizmining hayot-faoliyatini o ‘rganadi.
Uning asosiy vazifalari quyidagilardan iborat 
(A. 
M. Chemux, 1972):
- patologik ja ra y o n va kasallik lam in g riv o jlanishi, kechishi va 
oqibatlarining umumlashgan konsepsiyalarini ishlab chiqish va yaratish;
- kasalliklar va patologik jarayonlarning eksperim ental terapiya 
prinsiplarini ishlab chiqish maqsadida odam patologiyasiga o ‘xshash 
klinik buzilishlarning eksperimental nusxalari (m odellari)ni yaratish 
va k lin itsistla r b ila n ham ko rlikd a bu u slu b la rn i ap p ro b a tsiy a d a n
o‘tkazish;
- klinik patofiziologiyani rivojlantrish;
- patofiziologiya fanini o ‘qitish tizim ini takomillashtirish.
Patofiziologiya o ‘quv kursi uch qism ga bo‘linadi. Birinchi qism -
nozologiya yoki kasallik haqida ta’limot; ikkinchi qism - tipik patologik 
jarayonilar; uchinchi qism - xususiy patologik fiziologiya (organ va 
tizim lar patofiziologiyasi).
Patofiziologiyaning mustaqil fan shaklida vujudga kelishi (tajribaviy 
patologiya) М. M. Sechenovning shogirdi V. V. Pashutin nomi bilan 
b o g ‘liq. 1924-yildan boshlab 
A. A. 
B ogom o lets va S. S. X alatov 
taklifiga binoan bu fan «patologik fiziologiya» deb atala boshlandi.
Patologik fiziologiya usullari. Tajriba (eksperiment)ning ahamiyati.
Patofiziologiyaning asosiy usuli kasalliklarning nusxasini yaratishdan 
iborat. Tajriba (eksperiment) - bu sun’iy chaqirilgan patologik jarayonni 
o ‘rganishdir. Tajriba (eksperiment) о ‘tkir va surunkali bo‘ladi. 0 ‘tkir 
eksperim ent kuzatish ning analitik usuli b o ‘lib, qisqa davom etadi. 
Surunkali tajriba (eksperim ent) uzoq vaqt davom etadi (kunlar, oylar, 
yillar) va I. P. Pavlov fikricha sintetik usul hisoblanadi.
Patologik jarayonlam i modellashtirish prinsiplari:
1) adekvatlik (odam patologiyasiga nisbatan);
2) olingan m a’lum otlam ing ishonchliligi (statistik ishlash);
3) dinamikada o ‘rganish;
4) eksperimental terapiya usullarini yaratish.
Patologik jarayon va kasalliklar m odellarining asosiy turlari:
1) biologik;
2 ) fizik -k im y o v iy ;

---

3) m atematik.
K in e to z la r (yunoncha «kinetos» - harakatda) harakat kasalligi 
b o ‘lib, uning sinonim lari chayqalish, dengiz kasalligi, uchuvchilar 
kasalligidir.
Sababi - tezlanishning ta’siri, tezlanish birligi - gravitas - 9,8 m /s2 
ga teng. Tezlanish turlari: to 'g 'ri chiziqli, burchakli, radial, Koriolis 
tezlanishi. Organizmda tezlanish yo ‘nalishi yoki vektor, kraniokaudal 
(b o sh -o y o q ), kaudokranial (o y o q -b o sh ), k o 'n d alan g (k o ‘krak -b e l, 
b e I-k o ‘krak) b o 'lish i mumkin.
Tezlanishning ta’sir qilish mexanizmi: vestibulyar, ko‘rish analizatori 
retsep to rlari, proprioretseptorlar (m ushak, pay, b o 'g 'im ), adashgan 
asabning qitiqlanishidan iborat. Simptomlari: ko'ngil aynish, qusish, 
n a fa s o lis h n in g te z la s h u v i, y u ra k u ris h in in g s e k in la s h u v i, qon 
bosim ining pasayishi, sovuq ter bosish va boshqalardir.
Past atmosfera
bosimining organizm ga ta’siri natijasida gipoksiya 
va dekompressiya sindromi sodir bo'ladi. Gipoksiya yoki 0 2 tanqisligi 
tipik patologik jarayon bo'lib, to'qim alam ing 0 2 bilan ta’mmlanishining 
y etishm o v ch ilig i yoki to ‘qim alar tom onidan 0 2 o 'zlashtirilishinin g 
b u z ilis h i n a tija s id a k e lib c h iq a d i, G ip o k siy a p atogenezi aso sid a 
kom pensator - moslashuv reaksiyalari va patologik buzilishlar yotadi 
(« G ip o k siy a » b o 'lim ig a q a ra ls in ). D ek o m p ressiy a sin d ro m in in g
m o h iy a ti sh u n d a n ib o ra tk i. a tm o s fe ra b o s im in in g p a sa y ish id a
org an izm d a b o 'lg a n g azlar k en g ayad i va suyuq m uhitda ularning 
eruvchanligi pasayadi. Qon va boshqa suyuqliklaming qaynash nuqtasi 
shu darajagacha pasayadiki, ular tana haroratida ham qaynashi mumkin 
b o 'lad i. Bu holatlarning ifodasi dekom pressiya tezligi va darajasiga 
b o g iiq bo'ladi. Atm osfera bosim ining tez o'zgarishi natijasida o'pka 
ichidagi bosim keskin ko'tarilib, portlash dekompressiya sindromi va 
u b ila n b o g 'l iq o 'p k a , y u ra k , k a tta qon to m irla r b a ro tra v m a si 
rivojlanadi. O 'p k a aleveollari va tom irlam ing yorilishi natijasida gaz 
p u fa k c h a la ri qon a y la n ish s is te m a s ig a tu sh ib g az e m b o liy a sin i 
chaqiradi.
M a sh g 'u lo td a b a ja rila d ig a n am aliy Ishlar va o‘zlashtirilishi lozim 
b o ig a n am aliy k o ‘n ik m a Iar bilan tanishish
K ic h k in a kalam ush yoki sichqonlarda o 'tk ir tajribada patologik 
jara y o n la r m odelini vujudga keltirish lozim: past atm osfera bosimi 
ta ’sirida kalam ushlarda «tog‘» kasalligini va sichqonlarda kinetozlami

---

chaqirish. H ar b ir p a to lo g ik jara y o n n in g m an zarasid a asosiy ikki 
tom onni: x u su siy p a to lo g ik va h im o y a -fiz io lo g ik o ‘zg a rish la rn i 
kuzatish mumkin.
7 - 
ish.
Sichqonlarda eksperimental kinetozlar.
Sichqonlar gazlam adan tayyorlangan xaltachaga o ‘tqazilib, q o ‘1 
s e n trifu g a s i d is k ig a (k a ru s e l) o s ila d i, 3 0 - 4 0 s o n iy a d a v o m id a
aylantiriladi va hayvonlar xaltachadan tez chiqarib olinadi. Hayvonning 
harakatchanligi, nafas olishining o ‘zgarishi va um umiy holati kuzatiladi. 
S ichqonlar o ‘z tan asi o ‘qi atro fida a g ‘d a rilib , ay lan m a (m anejli) 
h a ra k a tla r q ila d i. K in e to z larn in g a s o siy z v e n o si v a m ex a n izm i 
m uhokam a q ilin ad i. B ayonnom a to ‘ld irila d i v a unda q u y id ag ilar 
ko‘rsatilishi lozim:
1) tajriba (eksperiment) nomi va o ‘tkazish usuli;
2) qaysi hayvonlarda patologik jarayon chaqirilgan;
3) kuzatilayotgan patologik jarayon, uning hosil b o iis h mexanizmi;
4) xulosa.
2-ish.
P ast barom etrik bosimning kalam ushga ta’siri.
K o m o v sk iy a p p a ra tin in g sh ish a q a lp o g ‘i o s tig a k a la m u sh
jo y la s h tirila d i va u n in g u m u m iy h o la ti: n a fa s o lis h te z lig i, 
h arakatchanligi, p an jalari va quloq k o 'rin is h i va h. k. kuzatiladi. 
Qalpoqdan havo so‘rib olingandan keyin hayvon organizm ida sodir 
boiadigan o ‘zgarishlar kuzatiladi. Uning mexanizmi muhokama qilinib, 
bayonnoma to id irila d i.
Jihozlar:
kalamush, sichqonlar, q o i sentrifugasi, xaltachalar, pinset, 
Komovskiy apparati, shisha qalpoq, vazelin, paxta, kom sang.
AUDITORIYA ISH I