O ʻ zbekiston respublikasi oliy va o ʻ rta maxsus ta ʼ lim vazirligi

 
6. Qarz majburiyati yoki ulush munosabatini yuzaga 
keltiruvchi moliyaviy aktiv – bu … 
a) moliyaviy instrument; 
b) moliyaviy majburiyat; 
d) konosament; 
e) indossament. 
 
7. Instrumentlari muomalada boʻlish muddatiga koʻra moliya 
bozori qanday turdagi bozorlarga ajratiladi? 
a) pul bozori va kapital bozori; 
b) birlamchi va ikkilamchi bozor; 

---

16 
d) birjaviy va nobirjaviy bozor; 
e) milliy va halqaro bozorlar. 
 
8. Kontinental modelida bozordagi moliyaviy vositachi 
funksiyalari kim tomonidan bajariladi?
a) tijorat banklari; 
b) nobank moliya institutlari; 
d) qimmatli qogʻozlar boʻyicha kompaniyalar; 
e) broker hamda dilerlar orqali. 
 
9. Qaysi mamlakatlar iqtisodiyotini moliyalashtirishda asosan 
qimmatli qogʻozlar bozori orqali moliyalashtirish usulidan foyda-
laniladi? 
a) Amerika qoʻshma shtatlari, Buyuk Britaniya; 
b) Germaniya, Nirderlandiya; 
d) Yaponiya, Shveysariya; 
e) Shvetsiya, Fransiya. 
 
10. Islom modelining shakllanish sababi toʻgʻri keltirilgan 
javobni aniqlang.
a) neft eksportidan yuqori daromad kelishi sababli; 
b) obligatsiyalar bozorining mavjud emasligi sababli; 
d) foiz olishga qoʻyilgan taʼqiq sababli; 
e) biznesga investitsiya kiritishdagi turli cheklovlar sababli. 

---

17 
 
 
 
II BOB. PUL BOZORI 
 
2.1. Pul bozorining iqtisodiy mohiyati,
vujudga kelishi va qo
ʻ
llanish xususiyatlari
Davlat, korporativ tuzilmalar va aholining pul mablagʻlariga 
boʻlgan doimiy talabi va maʼlum shartlar asosida qisqa muddatlar 
uchun vaqtinchalik pul mablagʻlarini boshqa shaxslardan jalb qilishga 
ehtiyojning mavjudligi pul bozorining yuzaga kelishiga va 
rivojlanishiga olib kelgan. Mamlakatimizda ham pul bozorini 
rivojlantirishga alohida eʼtibor qaratilmoqda.
3
Pul bozori atamasi ushbu bozor uchun toʻliq mos kelmaydi. 
Sababi, pul bozorida pul yoki valyuta oldi-sotdisi amalga oshirilmaydi. 
Pul bozorida savdo qilinadigan qimmatli qogʻozlar qisqa muddatli 
hamda likvidlilik darajasi yuqori boʻlgan instrumentlar hisoblanadi 
yaʼni ularning pulga aylanish jarayoni tez amalga oshadi. Pul bozo-
ridagi qimmatli qogʻozlarning uchta asosiy xususiyatlari mavjud. 
Bular quyidagilar
4
: 
- ular asosan yirik, yaʼni koʻp miqdorda sotiladi; 
- ulardagi defolt riski juda ham past hisoblanadi; 
- ularning muddati emissiya qilingan sanadan boshlab bir yilgacha 
boʻladi. 
Pul bozoridagi aksariyat qimmatli qogʻozlarning muddati 120 
kundan kam boʻladi. Pul bozoridagi tranzaksiyalar aniq bir joy yoki 
binoda amalga oshirilmaydi. Asosan treyderlar ishtirokchilar 
oʻrtasidagi savdolarni elektron tarzda amalga oshiradilar. Pul bozori 
instrumentlarining oldi-sotdi jarayoni ikkimlamchi bozorda birmuncha 
tezlashadi. Yuqorida taʼkidlangan xususiyatlariga koʻra, pul bozori 
instrumentlari birlamchi bozorga joylashtirilgandan soʻng, ularni sotish 
3
Monetar siyosatning 2018-yil uchun asosiy yoʻnalishlari. Oʻzbekiston Respublikasi Marka-
ziy Banki, 2017-yil. 
4
Frederic S. Mishkin, Stanley G. Eakins. 
Financial Markets and Institutions, US Prentice Hall, 
2012. P. 255

---

18 
uchun kelajakda xaridorlarni topish unchalik qiyin boʻlmaydi. Pul 
bozorining yana bir xususiyati ushbu bozor ulgurji bozor hisoblanadi, 
yaʼni undagi aksariyat tranzaksiyalar yirik hajmda boʻlishi kuzatiladi. 
Ilgʻor xorij mamlakatlari tajribasidan kelib chiqadigan boʻlsak, real 
sektor korxonalari pul bozorining muhim ishtirokchilaridan hisob-
lanadi. Pul bozori asosan insvestorlarga yuqori darajadagi daromadlilik 
darajasini taklif etmasada, oʻzining yuqoridagi xususiyatlari sababli 
ham investorlar mablagʻlarini yoʻnaltiruvchi investitsiya obyekti 
sanaladi. Pul bozorida qisqa muddatli qimmatli qogʻozlar boʻyicha 
bitimlar tuzilishi ushbu bozorning jozibadorligini taʼminlaydi.
Pul bozori vujudga kelishiga toʻxtaladigan boʻlsak, 1970 yillarda 
AQSHda inflyatsiya darajasi oshganligi sababli, banklar taklif etadigan 
depozit stavkalari investorlarni qanoatlantirmagan, ushbu holatdan 
foydalangan brokerlik agentliklari depozit stavkalaridan yuqoriroq foiz 
stavkalari toʻlaydigan pul bozori instrumentlari reklama qilishni 
boshlagan. Bunga qarshi banklar depozit stavkalarini oshirish bilan 
javob qaytara olmagan, sababi ular toʻlashi mumkin boʻlgan foiz 
stavkalari Markaziy Bank tomonidan chegaralab qoʻyilgan. Ammo 
Markaziy Bank bu holat boʻyicha qonunchilik hujjatlarini tezda koʻrib 
chiqib, tegishli oʻzgartirishlar kiritdi. Shundan soʻng yana depozitlarga 
nisbatan talab oshgan boʻlsada, pul bozori oʻz mavqeini saqlab qoldi.