O -zbek isto n respublikasi madaniyat va

2 .2 .2 . Kurashda harakat ko‘nikmalarini o ‘rgatishdagi ta’siri
K urashni o ‘rg anish d a ko‘n ik m a la r m unosabati yaqqol k o ‘zga 
tashlanadi. Yaxshi davoniiy o ‘rganish m aktabini o ‘tagan polvon yangi 
usullarni osonlikcha o ‘zlashtiradi. C ham asi, bunday paytda genera- 
lizatsiya va uyg‘onish n i konsentratsiyalash jarayoni ham m a’lum o ‘rin 
egallaydi. A m m o ular yangi b o ‘laklarni o ‘zlashtirishda qiyinchilik 
uyg‘otm ay, b irm u n c h a yengil va tez o ‘tadi.
1. 
Tushunib yetish va faoiiik qonuni.
K urash m ashg‘ulotlarining 
qoniqarli o ‘tishi, asosan, shug‘ullanuvchi bolalarning shu mashg‘u- 
lotga qiziqishiga b o g ‘liq. 0 ‘q ituvchi-m urabbiy m ashg‘ulotni shunday 
olib borishi kerakki, shug‘ullanuvchi bolalar o ‘zlari tushunib, faollik 
tam oyillarini n am o y ish qilishlari kerak. 0 ‘tilayotgan m ashg‘ulot
16

---

faqatgina em otsiyaga, va‘ni  quvchilarning xohishlariga qarab o ‘tila- 
digan b o ‘lsa, u n d a m chnatsevarlik darajalari kam ayadi va tizim
ravishda m ashg‘ulotni  tm asa, oladigan bilim m ahorati pasayadi. 
B ora-b o ra shu g‘u llan u v ch ilard a m aqsad va qiziqish paydo b o ‘la 
boshlaydi. U lar o ‘z oldilariga q o ‘yilgan m aqsadlari, m asalan, institut 
yoki respublika chem pioni b o ‘lish kabi.
2. 
T ushunib yetish va faollik prinsipini hal qilish uchun m urabbiy 
quyidagi prinsiplarga rioya qilishi kerak:
a) m urabbiy shug‘ullanuvchilarga aniq vazifani tushuntirishi va 
uni qanday qilib hal qilishi;
b) shu m asalalarni asosiy yechilish y o ‘llarini ko‘rsatishi;
d) qanday vositalar orqali shu m asalalarni hal qilishni ko‘rsatib 
o ‘tishi.
Tushunib yetish va faollik tam oyilini hal qilish uchun m urabbiy 
shug‘ullanuvchilarga h a r xil to p sh iriq larn i o ‘zlari yechish uch u n 
beradi. M asalan, b irx il kurashchilarga xarakteristika berish, ularning 
texnikasi va taktikasini o ‘rganish;
e) aniq raqiblar ustidan reja tuzishlarni aniqlash;
0 m ashg‘ulot yuklam alarini oshirish rejasi;
g) niusobaqani oldin dan b ashorat qilish.
Bu p rinsip nin g m uvaffaqiyatli o ‘tishi u c h u n o ‘q itu vch i sh u - 
g‘ullanuvchilarga q attiq q o ‘l b o ‘lmasligi yoki h ar xil talablarni q o ‘y- 
masligi kerak, lekin bolalar o ‘zlari bilib ishlashlari lozim .
Takrorlash m ashg‘u lo tid a bolalar o ‘tilgan m ashg ‘ulotni bilishi 
va kcrak b o ‘lsa, har xil savollar berib uni kengaytirishi lozim.
K o‘rgazmali tamoyil.
S h u g ‘ullanuvchilarga uslub to ‘g‘risida har 
xil kinogram m a, kinolavhalar yoki b iro n -b ir sh u g ‘ullanuvchi bilan 
k o ‘rsatib bcrish, og ‘zaki tu sh u n tiris h , o ‘z sh u g ‘u llan u v chisin ing 
ustida uslubni bajarish yoki shu sp o rtc h i o ‘zi shu uslubni birov 
ustidan bajarishi m azk u r tam o yilg a kiradi. Bu tam o y iln i yaxshi 
tushunish uchun ko‘p in ch a sezgi organlari ishtirok etishi shart. Amaliy 
vositalar bir-biri bilan bog‘langan holda ketm a-ket va ajralgan holda 
aniq pedagogik masalalarni (am aliy vositalar bilan) q o ‘llashda ishlatadi. 
M asalan, murabbiy bir xil uslublarni o ‘rgatish vaqtida shug‘ulla- 
nuvchilarga uni ketm a-ketlik tarzida bajarilishini o g ‘zaki bayon etadi. 
Agar og ‘zaki tu sh u n tirish y etarli boMmasa, u n d a m urabbiy b a ’zi 
elem entlarni qayta am aliy k o ‘rsatadi yoki boshqa ravshanlik vositalar 
bilan ishlashni o ‘rgatadi. Bunda videotasvirlardan foydalanish m a’qul- 
dir.
0 ‘rgatish vaqtida aniqlik q o id a-q o n u n in i am alga oshirish uchun 
quyidagi shartlarga rioya qilish zarur:
17

---

1. Shug‘ullanuvchilarning um um iy tayyorgarligiga va ularning 
yoshlariga qarab, bu tam oyil vositalari qay tarzda pedagogik m asa- 
lalarni yechishda yordam bera oladi?
2. Aniqlik tamoyili vositalarini to Lg‘ri tanlash (ketm a-ket rgatishni 
q o ‘llash tam o y ili, b ir uslub n i ik k in chisi b ilan bogMagan holda 
o ‘rganish kabilar).
3. 0 ‘rg atila y o tg a n u slu b n i yoki b o sh q a b ir p re d m e tn i h a r 
tom onlam a shu davrdagi o ‘rgatishga bogMiqligi.