Nutq o`stirish nazariyasi va metodikasi fanining asosiy nazariy matni

Bolalarning nutqini o’stirish  fanining asosiy nazariy matni 
 
Pedagog  unutmasligi  lozim,  bolalarning  fikrlash  xususiyati  shundayki,  ular  suhbat 
mavzusini  oson  unutadilar,  har  bir  mayda-chuyda  narsaga  chalg‘iyveradilar.  Bola  qanchalik 
kichik  bo‘lsa,  u  shunchalik  tezroq  chalg‘iydi,  xozirgina  o‘zi  aytgan  narsalarni  tezlik  bilan 
unutadi va boshqa mavzuga o‘tadi. 
Mashg‘ulot  –  suhbat  bolalarda  mantiqiy  fikrlash,  boshlagan  mavzuni  oxiriga  yetkazish 
qobiliyatini shakllantirishga qaratilgan.  
Bolalar  biladigan  narsalar  haqida  qo‘shimcha  ma‘lumotlarni  xabar  qilish  suhbat  asosiy 
qismining  zarur  elementi  hisoblanadi.  Bu  bolalar  bilimlarini  kengaytiradi  va  chuqurlashtiradi. 
Tarbiyachining qisqa va aniq axboroti suhbatni aniq maqsadni ko‘zlagan holda yo‘lga qo‘yish 
imkonini  beradi.  Suhbat  topishmoq,  she‘rlar  va  tarbiyachining  tegishli  suratga  oid  sharxlari 
bilan  tugallanishi  mumkin,  ammo  u  ko‘pincha  pedagogning  ushbu  suhbatdan  kelib  chiqqan 
holda bolalarning axloq borasida o‘rganishi lozim bo‘lgan  jihatlar haqidagi mantiqiy xulosasi 
bilan  yakunlanadi.  Ayni  paytda  pedogog  o‘z  xulosasida  o‘zi  suhbat  mobaynida  bolalarga 
o‘rgatishi lozim bo‘lgan so‘zlar, so‘z shakllari va sintaktik tuzilmalarni qo‘llashi lozim. 
Suhbatni shunday uyushtirish lozimki, toki unda barcha bolalar ishtirok etsinlar. Agarda 
bola  faqat  tarbiyachining  boshqa  bolalar  bilan  suhbatini  tinglab  o‘tirsa  va  o‘zi  ushbu  fikr 
bildirishlarda ishtirok etmasa, bu bola ―suhbatlashishni‖ mashq qilmaydi va uning suhbatdagi 
ishtiroki faqat nomigagina bo‘ladi, xolos. 
Suhbatni  cheklangan  sondagi  bolalar  (6-8  nafar  bola)  bilan  o‘tkazish  maqsadga 
muvofiqdir. Agarda guruhda 25-30 ta bola bo‘lsa, bu holda mashg‘ulotni bolalarni uchta-to‘rtta 
kichik guruhga bo‘lgan holda o‘tkazish zarur. Belgilangan vaqtdan oshib ketmaslik uchun har 
bir kichik guruh bilan suhbat davomiyligini qisqartirish mumkin. Biroq har bir bolaning nafaqat 
tinglab  o‘tirishini,  balki  so‘zlashishni  mashq  qilishiga  ham  erishishi  lozim.  Pedagog  yordam 
uchun  ota-onalarni  jalb  qilishi  va  ularga  tayyorgarlik  suhbatini  qanday  olib  borish  lozimligi 
haqida  batafsil  ko‘rsatmalar  berish  zarur.  Ota-onalarning  barchasi  og‘zaki  nutqni  yaxshi 
bilishlari bois ushbu vazifani bajara oladilar. 
Dialogik ravon nutqni rivojlantirishga doir maxsus mashg‘ulotlar suhbat metodi (suhbat) 
va  imitatsiya  metodi  asosida  o‘tkaziladi.  Mazkur  metodlar  ko‘pincha  quyidagi  usullar 
yordamida amalga oshiriladi: 

 
Tayyorgarlik suhbati (so‘zlashish) usullari; 

  Teatrlashtirish usullari (imitatsiya, qayta aytib berish). 
Tayyorlangan suhbatning quyidagi vazifalari mavjud: 

 
To‘g‘ridan-to‘g‘ri – bolalarni suhbatlashishga, ya‘ni suhbatdosh so‘zlarini bo‘lmasdan 
tinglash,  luqma  tashlash  uchun  qulay  paytni  kutgani  holda  o‘zini  tutib  turish,  suhbatdoshi 
uchun tushunarli qilib so‘zlash; 

 
Yo‘ldosh  –  talaffuz  va  grammatik  ko‘nikmalarni  mashq  qilish,  ma‘lum  so‘zlar 
ma‘nosini aniqlashtirish. 
 
Suhbat  jarayonida  tarbiyachi  savollar,  topishmoqlar,  badiiy  so‘z  kabi  turli  usullardan 
foydalanadi.  Bu  usullarning  barchasi  suhbat  paytida  bilimlarni  o‘zlashtirish  jarayonini 
yo‘naltirish,  nutqiy  muloqotni  ta‘minlash,  bolalar  fikrlarini,  ularning  diqqat-e‘tiborlarini, 
xotiralarini,  emotsiyalarini  faollashtirishga  yordam  beradi.  Ammo  suhbat  olib  borishning 
yetakchi  usuli  savollar  hisoblanadi.  Bolalar  bilan  suhbatning  muvaffaqiyati  va  pedagogik 
samaradorligi  ko‘p  jihatdan  savollarning  to‘g‘ri  qo‘yilishiga  bog‘liq  bo‘ladi.  Savollar  berish 

---