Nutq o`stirish nazariyasi va metodikasi fanining asosiy nazariy matni

 
1 yilu 6 oydan 3 yoshgacha bo‟lgan davr 
«A» tovushi 
«Mexmonlar» 
Maqsad:  tovush  tinglay  olish  va  tovush  taqlidlarini  to‘g‘ri  talaffuz  qilishni  tarbiyalash. 
Bir vaqtning o‘zida ovozdan o‘rtacha balandlikda foydalanish mashq qilinadi. 
Mazmuni: Pedagog bolalarga ular mexmonlarni kutib olishlari lozimligini ma‘lum qiladi. 
Tarbiyachi  bolalardan  biri  bilan  xonadan  chiqar  ekan,  unga  kuchuk  surati  tasvirlangan  niqob-
qalpoqchani kiydiradi. So‘ngra ular «taq-taq» deb, eshikni ochishadi. Bolalar so‘raydilar: «kim 
u?» Bola javob beradi: «vov-vov». Tarbiyachi bolalarga murojaat qiladi: «Bizga kim mexmon 
bo‘lib  kelibdi?».  Bolalar  javob  beradilar:  «kuchukcha».  Tarbiyachi:  «kuchukcha  qanday 
vovullaydi?».  Bolalar:  «vov-vov».  Pedagog  bolalarga  g‘oz,  qurbaqa,  tovuq,  echki  va  boshqa 
jonzotlar tasvirlangan niqob-qalpoqchalarni kiydirgani holda o‘yinni takrorlaydi. 
Metodik  ko’rsatmalar.  Bolalar  tovush  birikmalarini  aniq  va  yetarli  darajada  baland 
talaffuz etishlarini nazorat qiling. 
«Qo’g’irchoqni allalash» 
Maqsad: artikulyatsiya apparatini rivojlantirish va tinglash qobiliyatini shakllantirish. Bir 
vaqtning o‘zida uzoq muddat mobaynida nutqiy nafas chiqarish va ovoz balandligini o‘zgartira 
olish qobiliyati mashq qilinadi. 
Mazmuni:  Pedagog  bolalarga  qo‘g‘irchoqlarni  tarqatadi  va  «a»  tovushini  uzoq  vaqt 
mobaynida  cho‘zib  aytish  -  aaaa  -  orqali  ularni  allalashni  taklif  qiladi.  Dastlab  bolalar  «a» 
tovushini  baland  ovozda  talaffuz  qiladilar.  So‘ngra  tarbiyachi  qo‘g‘irchoqlar  uxlab 
qolayotganini  aytadi  va  bolalardan  sekinroq  allalashni  so‘raydi.  Bolalar  «a»  tovushini  past 
ovozda ayta boshlaydilar. 
Metodik  ko’rsatmalar:  Bolalar  «a»  tovushini  ancha  uzoq  vaqt  mobaynida,  bir  nafasda 
aytishlarini nazorat qiling; ovozidan unchalik yaxshi foydalana olmaydigan bolalarni yaxshiroq 
nazorat qilish uchun ularni kichik guruhlarga ajrating. 
«U» tovushi 
«Bu kimligini (nimaligini) top» 
Maqsad:  Tinglash  qobiliyatini  tarbiyalash  (talaffuz  etilgan  tovush  taqlidining  turli 
balandliklarini tinglash orqali aniqlash qobiliyati) 
Mazmuni:  Tarbiyachi  turli  tovush  birikmalarini  narsalar  va  xayvonlar  bilan  taqqoslagan 
holda  talaffuz  qiladi.  Bolalar  buning  nimaligini  yoki  kimligini  aniqlashlari  zarur.  Masalan, 
tarbiyachi  parovozning  chinqirig‘iga,  sigirning  ma‘rashiga,  xo‘rozning  qichqirig‘iga,  nay 
tovushiga  taqlid  qiladi.  Takroriy  o‘yinda  pedagog  bolalardan  narsa  yoki  jonzotlarning  uzoq 
yoki yaqindaligini aniqlashni so‘raydi. 
Metodik  ko’rsatmalar:  Tegishli  narsalar,  jonzotlar  tasvirlarini  tanlash;  tovushga 
taqlidlarni baland ovozda ijro etish. 

---

Bolalarning nutqini o’stirish  fanining asosiy nazariy matni 
 
«Xay-xuylash» 
Maqsad: Artikulyatsiya apparati organlarining aniq harakatlarini mashq qildirish. 
Mazmuni:  Pedagog  bolalarga  ular  boqqa  gul  tergani  kelganligini  ma‘lum  qiladi.  Ayrim 
bolalar  uzoqqa  ketib  qolishdi,  ularni  xay-xo‘ylab  chaqirish  lozim  (kaftlarini  og‘ziga  karnay 
qilib qo‘yadi va qanday qilib «xoy-xuv» deb talaffuz qilish kerakligini ko‘rsatadi). Bolalar ikki 
kichik guruhga bo‘linadilar. Bir guruh pedagog yonida qoladi (ular past ovozda «xoy-xuv» deb 
talaffuz qilishlari kerak), boshqa guruh esa ajratilgan joyga yo‘l oladi (ular «uzoqda» va baland 
ovozda chaqiradilar). 
Metodik  ko’rsatmalar:  Past  ovozda  so‘zlaydigan  bolalar  baland  ovozda  «xoy-xuv»  deb 
talaffuz  qiladigan»  guruhga  kiritiladi.  Barcha  bolalar  har  ikki  tovushni  bir  tekisda  talaffuz 
etishlari, ovoz balandligidan to‘g‘ri foydalanishlarini nazorat qilish darkor.