Nutq o`stirish nazariyasi va metodikasi fanining asosiy nazariy matni



Download 3,34 Mb.
Pdf ko'rish
bet33/230
Sana02.01.2022
Hajmi3,34 Mb.
#79165
1   ...   29   30   31   32   33   34   35   36   ...   230
Bog'liq
bolalarning nutqini ostirish

mohiyati va mazmuni haqida 
Reja: 
1.  Ushinskiyning  pedagogika tizimining asosiy yetakchi g`oyasi haqida  
2.  Ushinskiy ona tili – xalqonalikning eng yaxshi ifodasi sifatida 
3.  Ona  tilining  bola  psixologik  kuchlarini  har  tomonlama  rivojlantirish,  til  mohiyati  va  uning 
vujudga kelishining bosh manbai. 
 
Tayanch tushuncha va iboralar: maktabagcha pedagogika, So‘z imkoniyatlari
 
fikrni ifodalash, ona tilining boyliklari, til qonunlari, ―Ona tili‖ kitobi, farzand tarbiyasi, kitobxonlik.
 
 
Rus  pedagogi  K.D.Ushinskiy  (1824-1870)  rus  burjua-demokratik  pedagogikasi,  xususan, 
maktabgacha  pedagogikaning  asoschisi  hisoblanadi.  U  bolalarni  maktabgacha  tarbiyalash 
nazariyasi va amaliyoti masalalarini boshlang‘ich ta‘lim muammosi bilan bog‘lagan. 
Ushinskiy  pedagogika  tizimining  asosiy  yetakchi  g`oyasi  xalqona  tarbiya  g‘oyasi 
hisoblanadi,  bunda  har  bir  xalqning  u  yashaydigan  va  mehnat  qiladigan  tarixiy,  tabiiy  shart-
sharoitlari bilan bog‘liq bo‘lgan o‘ziga xosligini tushunadi. 
Ushinskiy  ona  tili  –  xalqonalikning  eng  yaxshi  ifodasini  tan  olgan  hamda  ta‘lim  va 
tarbiya ishida ona tili asosiy o‘rinni egallashi lozim, deb hisoblagan. 
Ona  tilining  bola  psixologik  kuchlarini  har  tomonlama  rivojlantirish,  til  mohiyati  va  uning 
vujudga kelishining bosh manbai ekanligi haqidagi ta‘limot K.D.Ushinskiy pedagogik ta‘limotida 
markaziy  o‘rinlardan  birini  egallaydi  hamda  uning  metodik  tizimini  tushunish  uchun  asos  bo‘lib 
xizmat qiladi. 
K.D.Ushinskiy ona tilini birlamchi o‘qitishning uchta asosiy maqsadlarini shakllantirgan: 
I. So‘z imkoniyatlarini rivojlantirish; 
II. Bolaga fikrni ifodalash uchun ona tilining eng yaxshi shakllaridan foydalanishni o‘rgatish, 
bolalarni ―ona tilining boyliklarini egallash‖ga jalb qilish. 
III. Til qonunlarini, uning grammatikasini o‘rganish
4

Ona  tilini  birlamchi  o‘qitishning  barcha  uch  maqsadiga  ketma-ket  emas,  balki  bir  vaqtning 
o‘zida erishiladi. 
1861  yilda  Ushinskiyning  ―Ona  tili‖  nomli  asari  chop  etildi.  Mazkur  asar  Konstantin 
Dmitriyevichning bolalarga birlamchi savod o‘rgatish va ularni tarbiyalash bilan bog‘liq pedagogik 
g‘oyalari  hamda  estetik  tamoyillarining  o‘ziga  xos  yakunlari  va  amaliy  ifodasi  bo‘ldi.  O‘qish 
kitobining  butun  mazmuni  muayyan  tizim  bo‘yicha  berilgan.  ―Ona  tili‖  kitobi  nafaqat  bilimlar 
qomusi, balki badiiy ensiklopediya ham hisoblanadi. 
Uning  birinchi  qismidan  19  ta  ertak,  30  ta  topishmoq,  123  ta  maqol  va  matal,  13  ta  tez 
aytish,  14  ta  qo‘shiq,  14  ta  turli  shoirlar  she‘rlari  hamda  Ushinskiyning  o‘zi  yozgan  43  ta 
hikoyasi joy olgan. 
Ushinskiy  birinchi  bor  kitoblarida  bolalarni  o‘z  zamondoshlari  –  Tyutchev,  Nekrasov, 
Ogarev, Turgenev asarlari, shuningdek Karamzin, Lermontov, Krыlov asarlari bilan tanishtirdi. 
Kitobni  tuzish  tartibi  quyidagicha:  u  bolaning  tabiat,  kishilar  va  jamiyat  haqidagi 
bilimlarini  kengaytirgani  va  chuqurlashtirgani  holda  uni  tanish  narsadan  notanish  narsalar 
tomon boshlab boradi. 
                                              
4
 F.R.Qodirova. R.M Qodirova. ―Bolalar nutqini rivojlantirish nazariyasi va metodikasi‖. T., ―Istiqlol‖, 
2006. 
 


Bolalarning nutqini o’stirish  fanining asosiy nazariy matni 
 
Ushinskiy  6  yoshgacha  bo‘lgan  bolalar  nutqini  tavsiflar  ekan,  uning  ayrim 
xususiyatlarini,  masalan:  tovushning  tushunarsizligi,  lug‘at  boyligining  yetarli  emasligini, 
o‘zaro bog‘liqlikning yo‘qligini alohida ta‘kidlagan. U bolalar bilan mashg‘ulot o‘tkazishning 
turli shakllarini taklif qilgan: 

  bolalar hayotidan hikoyalar; 

 
bolaga narsalarning xususiyatlarini ko‘rishda, 6 yoshga kelib esa narsalar juftligini bir-
biriga taqqoslash, ular o‘rtasidagi umumiylik va farqlarni topishda yordam beruvchi mashqlar; 

  suratlar asosida hikoya qilish, bu bolalarga savollarga javob berish, so‘ngra esa ravon, 
tushunarli va erkin hikoya qilib berishni o‘rgatadi; 

 
bolalarni o‘qish va yozishga tayyorlovchi amaliy mashqlar. 
 
K.D.Ushinskiyning  til  va  uning  bolani  ruxan  shakllanishida  tutgan  o‘rni  haqidagi 
ta‘limoti  nutqni  rivojlantirish  metodikasini  mustaqil  fan  sifatida  ajratish  uchun  muhim 
ahamiyatga egadir. 
1.  Til  haqida,  uning  vujudga  kelishi  haqidagi  ta‘limot  –  metodikaning  nazariy  asoslari 
ishlab  chiqildi;  uning  har  bir  odamning  rivojlanishida  tutgan  o‘rni  ko‘rsatib  berildi,  bu  esa 
bolalarni  rivojlantirish  va  tarbiyalashda  ona  tilining  yetakchi  o‘rin  tutishini  asoslash  imkonini 
berdi. 
2.  Bolalar  nutqini  rivojlantirish  ishi  maktab  ta‘limiga  qadar  boshlanadigan  ish  sifatida 
alohida bo‘limga ajratilgan. 
3. Bolalar nutqini rivojlantirishga bolaning uzoq davom etadigan ona tili, uning mazmuni 
va  shakllarini  o‘zlashtirish  jarayoni  sifatida  qaralgan.  Ushbu  murakkab  jarayon  ustoz 
tomonidan to‘g‘ri va faol rahbar lik qilishni talab qiladi. 
4. Ona tilini o‘qitish jarayoniga rahbar lik qilishning asosiy qoidalari: ona tilini birlamchi 
o‘qitishning  maqsadlari;  ularni  amalga  oshirish  mazmuni  va  shakli;  nutqni  rivojlantirishda 
ko‘rgazmaviylikning ahamiyati ishlab chiqilgan va asoslab berilgan. 
5.  Bola  nutqini  uning  fikrlashi,  ma‘naviy  va  estetik  xis-tuyg‘ulari  bilan  birgalikda 
rivojlantirishni ta‘minlovchi ish usullari ko‘rsatib berilgan. 
K.D.Ushinskiy  shunday  yozadi;  «Bola  ona  tilini  o‘rganar  ekan,  u  faqat  shartli 
tovushlarnigina  o‘rganmaydi.  Balki  ona  tilining  ona  ko‘kragidan  ma‘naviy  hayot  va  kuchni 
ham emadi. U bolaga tabiatni shunday tushuntiradiki, boshqa hech bir tabiatshunos bunga qodir 
emas,  u  atrofdagi  odamlar  harakteri,  u  yashayotgan  jamiyat,  uning  tarixi  va  intilishlarini 
shunday tanishtiradiki, boshqa hech qanday tarixchi bunga qodir emas; U bolani xalq udumlari, 
xalq she‘riyatiga shunday olib kiradiki, boshqa hech bir estetika bunga qodir emas, nihoyat u 
bolaga shunday mantiqiy  tushunchalar va  falsafiy  qarashlarni beradiki, adbatta, boshqa biron-
bir  faylasuf  bunga  qodir  emas»
5
.  Buyuk  pedagogning  ushbu  so‘zlarida  nafaqat  ona  tilini 
o‘zlashtirish  natijalari,  balki  uni  o‘rganish  metodi:  «nafaqat  ko‘p  narsani  o‘rgatadigan,  balki 
hayron  qolarli  darajada  oson,  qandaydir  yetishib  bo‘lmaydigan  metod  asosida  o‘qitadigan»

o‘qituvchi tiliga ishonch ko‘rsatib berilgan. 
Shunday  qilib,  ona  tilidagi  muayyan  badiiy  asarni  egallashda  bolalarga  yordam  berar 
ekan, pedagog har tomonlama tarbiyalash vazifasini ham bajaradi. 
Maktabgacha  davrdagi  har  bir  yosh  bosqichi  o‘zining  nutqiy  rivojlantirish  vazifalarini 
qo‘yadi. Yoshi o‘sib borishi bilan adabiy asarlarni qabul qilish darajasi ham ortib borishi tufayli 
ular asta-sekin murakkablashtirilib boriladi. Bolalarda she‘r tinglay olish qobiliyati rivojlanadi. 
Shundan kelib chiqqan holda kattalar bolalarning yosh imkoniyatlarini bilishlari zarur. 
Bolalarning  yosh  xususiyatlarini  hisobga  olgan  holda  ularni  har  bir  yosh  bosqichida 
bolalar badiiy adabiyoti bilan tanishtirib borish masalalarini ko‘rib chiqamiz. 
                                              
5
 Ушинский К.Д. Избранные педагогические сочинения. Т., М., 1974, 148-бет. 
6
 Ўша жойда, 149-бет. 


Bolalarning nutqini o’stirish  fanining asosiy nazariy matni 
 

Download 3,34 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   29   30   31   32   33   34   35   36   ...   230




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish